Spoedig nadat het Zijlklooster in het bezit van de stad
Haarlem was gekomen werd een gedeelte ervan ver
kocht. Het overblijvende werd gedurende de jaren 1582-
1589 kosteloos in gebruik afgestaan aan paltsgravin
Amalia, hertogin van Beieren (overl. 1602), weduwe
van Hendrik van Brederode (overl. 1568). In 1590 werd
ook dit gedeelte van de hand gedaan, zodat alleen de
Zijlkerk in eigendom van de stad is gebleven. Geruime
tijd is het portaal en het erf van de kerk voor 16 per
jaar verhuurd geweest en tussen 1590 en 1600 heeft de
kerk nog als onderkomen gediend voor militairen.
In de I7de-i9de eeuw stond de Zijlkerk en omgeving
regelmatig model voor getekende en gedrukte topogra
fische afbeeldingen. Zo dateert uit 1621 een gegraveerd
stadsprofiel van Haarlem5) vanuit het noorden gezien,
waarbij de Zijlkerk met haar 30 meter hoge renaissan-
cetoren6) zich boven de omliggende stedelijke bebou
wing manifesteert, (afb. 2) Opvallend is, dat de vierkan
te onderbouw van de toren niet uit het midden van het
dak, maar uit het noordelijke gedeelte hiervan omhoog
komt. Waarschijnlijk was de toren gegrondvest op de
fundamenten van een eerdere, in verval geraakte en
gesloopte (gotische?) toren. De bouwmeester van deze
renaissance-Zijltoren is tot heden in de Haarlemse ge
schiedschrijving onvermeld gebleven. Dit is opmerkelijk,
omdat een toren die veel op deze lijkt zich in de betrek
kelijke nabijheid bevindt, namelijk als die van de Nieu
we- of St.Annakerk aan het Nieuwe Kerksplein. Van
deze toren is bekend dat hij in 1613 werd gebouwd naar
een ontwerp van de vermaarde Haarlemse stadsbouw
meester van Vlaamse afkomst, Lieven de Key (1560-
1627). Beide torens laten een overvloedige toepassing
van decoratief natuursteen zien, en rijk geprofileerde
achtkantige torenbekroningen met een afwisseling van
open en gesloten delen, die op een Vlaamse invloed
wijzen.7) Een verdere aanwijzing is te vinden in een bij
de thesariersrekening gebonden rekening van de Stads-
fabriek van n augustus 16138): Mr. Lieven de Key van
twee Haarlemsche wapens elx met twee leeuwen van hert
steen gemaect bij ordonnantie ende quitantie cxu (112)
L. Een van de twee genoemde stadswapens, door twee
leeuwen geflankeerd en gedateerd 1613, bevindt zich in
de westgevel van de Nieuwe-Kerkstoren in een nis boven
het portiek. Een identiek exemplaar, eveneens 1613
gedateerd, was aan de noordgevel van de Zijltoren in
het onderste vierkante gedeelte geplaatst. Op de, hierna
