c.o.a. Een woonplaats op een hoogte*
SCHIMMELPENNINCK
VAN DER OIJE
Naderen wij enige plaats ter wereld over land of over water,
dan zal de nederzetting, het dorp, de stad zich eerst als een
aftekening tegen de horizon voordoen. Pas wanneer wij zijn
binnengegaan of een toren beklommen hebben, zien wij iets
van de aanleg in het platte vlak, de plattegrond. In deze bij
drage zal het prospect van Haarlem centraal staan. Hieron
der versta ik het stadsgezicht, dat (nauwkeurig) perspecti
visch is getekend. Ter vermijding van enig misverstand, het
gaat mij niet om gezichten in de stad, welke meestal met
stadsgezichten worden aangeduid. Het gehele profiel van de
stad of een belangrijk deel ervan moet zijn weergegeven.
De eerste bouwers van de nederzetting, welke is uitgegroeid
tot de huidige stad Haarlem, zullen dit niet hebben gedaan
om anderen een mooi prospect te bieden. De keuze van een
iets hoger gelegen duinrug is natuurlijk geen toeval en een
bouwwerk op een hoogte geeft nu eenmaal een aftekening
tegen de horizon, zeker wanneer deze als in Holland laag is.
Een voortdurend menselijk ingrijpen doet het prospect uit
dijen, zowel in de breedte als in de hoogte. De geschiedenis
van de techniek is goed te volgen in het prospect gedurende
de eeuwen. Kan men door de toepassing van funderings
technieken een groter bouwwerk aan, dan zal het ook hoger
kunnen worden. De toepassing van nieuwe materialen kan
eveneens de oorzaak zijn van het hoger optrekken van een
bouwwerk. Tot de hoge bouwwerken kunnen worden gere
kend de kerken en kapellen, de stadhuizen, de traptorens van
woonhuizen, poorten en muurtorens en (stads-)molens.
Daar komen in de negentiende eeuw fabrieken met hun
schoorstenen bij, watertorens en vooral in de twintigste
eeuw de hoogbouw voor woningen en voor kantoren.
Het is mijn stellige overtuiging, dat zelden een stad wordt
bestudeerd om haar prospect, om de waarde van haar sil
houet. Wij zijn eraan gewend, dat plattegronden de dienst
uitmaken. Heel weinig zal gedetailleerd bij de omschrijving
van een beschermd stadsgezicht worden ingegaan op de
kenmerkende bouwwerken in het verticale vlak. Dat deze
23
