een waarde hebben is duidelijk. De vroegere reiziger her
kende de stad aan haar silhouet en de oudere generatie kon je
een stadsgezicht voorleggen, dat zij onmiddellijk herkende
als Haarlem. 11 Bij planvorming en -ontwikkeling dient
dan ook het prospect te worden betrokken. Een nauwkeurige
ontleding ervan zowel in soorten gebouwen als in chronolo
gische orde dient met ander materiaal de basis te zijn eer een
volgende stap in het proces van uitbreiding van de stad, hori
zontaal of verticaal, kan worden gezet. Het zal duidelijk zijn,
dat velen ook buiten Haarlem intensief en emotioneel de
plannen volgen met betrekking tot het Enschedé-complex.
Wij kennen tijden van nivellering en van excellering. Van
nivellering gedurende de eerste jaren van de Franse revolu
tie, toen torens moesten worden afgebroken tot de hoogte
van de dakconstructie of als feodale tekenen het veld moes
ten ruimen.2) Van excellering nu al decennia lang, in het bij
zonder sedert de bouw van wolkenkrabbers in Manhattan,
nadien over de wereld verspreid. Was de toren van de Grote
of Sint-Laurenskerk in Rotterdam eeuwenlang het hoogste
bouwwerk, temidden van de bouwwerken thans is deze tot
bijna de kleinste gedegradeerd.
In het wervingsbeleid van gemeenten wordt dikwijls ge
werkt met het gemeentewapen of met het prospect, zelfs met
beide. En overal kom je het prospect tegen: op dasspelden en
glazen, in cafés en op briefpapier, op affiches, boekom
slagen en postzegels, om enkele toepassingen te geven.
Het bronnenmateriaal voor het stedelijk silhouet is in zijn
soort beperkt. Oud is de toepassing in zegels, gevolgd door
getekende of geschilderde gezichten. Deze kunnen aanvan
kelijk als decor fungeren voor een gebeurtenis, later komen
zij als zelfstandige kunstuiting voor. Vanaf de zestiende
eeuw komen prospecten ook in gedrukte vorm voor, terwijl
vanaf de negentiende eeuw de fotografie een nieuwe ver
spreiding van prospecten mogelijk maakt. Voor de kennis
van het prospect zal het gedrukte materiaal door zijn ver
spreiding meer gevolgen hebben dan het getekende en ge
schilderde stedelijk silhouet. Ook daarom zal de nadruk op
het gedrukte materiaal liggen. Uit bestudering van dit mate
riaal, ook voor Haarlem, blijkt dat een bepaald prospect nog
lang wordt nagevolgd, ook al zijn elementen door afbraak of
nieuwbouw inmiddels gewijzigd. Daarmee kan de authenti
citeit van het materiaal worden beproefd. Het is niet mijn
bedoeling hier een volledig overzicht te geven van alle
prospecten van Haarlem, ook al omdat mij de kennis daar
van ontbreekt. Ik wil slechts pogen de betekenis van het
prospect duidelijk te maken aan de hand van enkele voor-
