werd daarop aan het Onze Lieve Vrouwe en St. Antoniegasthuis geschon
ken, onder welke naam het thans bekend staat.
De ontwerpgeschiedenis
Van het Teylershofje zijn, afgezien van de nodige ontwerpen voor het inte
rieur en schetsen met weergave van profielen en details, liefst 27 bouw
tekeningen, zowel het uiteindelijke project als voorstudies behelsende, be
waard gebleven. Nu verspreid over diverse collecties, kunnen zij mogelijk
verder helpen bij het reconstrueren van de bouwgeschiedenis. Men vindt
deze achter dit artikel in een aparte bijlage, waar zij in een zelfgekozen the
matische volgorde nader worden besproken; de nummering is daarbij van
de auteur. Hieronder zal slechts op de voornaamste tekeningen worden
ingegaan, en wel met name op die tekeningen die uitsluitsel geven inzake
het ontwerpproces bij de vormgeving van de ingangspartij. De uiteindelijke
versie daarvan valt te bewonderen op de presentatietekening die Viervant
voor de regenten maakte (*no. 7) en op de daarmee overeenkomende twee
bladen *no. 11 en *no. 16 die uit hoofde daarvan vermoedelijk de definitieve
ontwerptekeningen vormen. Van belang voor de wordingsgeschiedenis van
de opvallende zuilenportiek zijn daarbij vooral de tekeningen *no. 4,
*no. 8, *no. 9, *no. 10, *no. 11, *no. 15 en *no. 16.
Aanvankelijk had Viervant, zoals uit *no. 4 blijkt, voor de ingangspartij
nog geen zuilenportiek ontworpen, maar slechts een tweetal vierkante pa
viljoens, die aan de straatzijde de uiteinden van de lange lage vleugels van
het hofje afsloten. Midden tussen beide stond alleen een laag ijzeren hek.
Anders dan bij de latere ontwerpen is er bovendien nog geen sprake van
een gerende rooilijn; beide kubusvormige kopgebouwen bezitten een strikt
rechthoekige omtrek en zijn even groot. Omdat het hofje op dit plan nog 30
woningen telt, moet de tekening uit de tweede helft van augustus of de eer
ste helft van september 1784 dateren: namelijk van na de aankoop van het
bouwterrein en van vóór de vergadering van 24/25 september, toen het getal
huisjes op de 20 of 24 werd vastgelegd, die in alle andere projecten opdui
ken, 34> zoals bij de vermoedelijk uiteindelijke versie (*no. 5), waarop duide
lijk de huidige schuinverlopende straatgevel van de portico is te herkennen,
i Voordat Viervant evenwel de regenten zijn uiteindelijke ontwerp, in de
vorm van de presentatietekeningen *no. 6 en *no. 7, kon overleggen, had
hij meerdere varianten voor de ingangsportiek ten papiere gebracht en op
de directeursvergadering van eind september getoond. Hoogstwaarschijn
lijk behoren daartoe de tekeningen *no. 8, *no. 9 en *no. 10, die alle drie
niet-uitgevoerde alternatieven voor de straatgevel van de ingangsvleugel
tonen, alsmede *no. 15, waarvoor hetzelfde met betrekking tot de hofgevel
geldt.
THOMAS H. VON DER DUNK
