voor bijzondere scholen, waar zowel maatschappelijk als godsdienstig on
derwijs gegeven werd. De joodse gemeente zag zich hierdoor gedwongen
om een aparte godsdienstschool op te richten; voor het gewone, maat
schappelijke onderwijs moesten de kinderen uitwijken naar openbare
scholen.9)
Om de bouw van het gemeentehuis mogelijk te maken moeten eerst
twee aangrenzende huizen worden aangekocht en afgebroken. 101 Al met al
vergt de bouw een enorme investering van de joodse gemeenschap. Dankzij
inzamelingen en schenkingen weet het bestuur de benodigde financiële
middelen toch bij elkaar te krijgen. Er wordt een commissie gevormd die de
bouw in goede banen moet leiden. En nadat op 16 juni 1887 voor een bedrag
van 17.900 de aanbesteding plaatsvindt, wordt op 31 augustus van dat jaar
de eerste steen gelegd. u> De architect is D.E.L. van den Arend uit
Aerdenhout, de Haarlemse aannemer H.J. Zuurendonk voert de bouw
uit.121 Nog geen jaar later, op 22 juni 1888, wordt het nieuwe gemeente
gebouw ingewijd. Gedurende de bouw hebben de ongeveer 70 leerlingen,
die zijn verdeeld over twee klassen, onderwijs ontvangen in een gemeente
lijke burgerschool aan het Klein Heiligland. 13)
De stichting van het gemeentegebouw moet begrepen worden tegen de
achtergrond van de toenemende voorspoed van de joodse gemeenschap in
Haarlem (en omstreken) in het laatste kwart van de vorige eeuw. Terwijl de
joodse bevolking in de stad tot omstreeks 1875 slechts geleidelijk toeneemt,
stijgt het aantal joden vanaf dat jaar snel. 14> Deze tendens moet verklaard
worden uit de beginnende industrialisatie en de uitbreiding van handel en
verkeer in de stad, die vanwege zijn ideale ligging dichtbij Amsterdam en
aan de rand van de duinen een sterke aantrekkingskracht uitoefent, uiter
aard niet alleen op joden. Sindsdien groeit de Haarlemse joodse gemeente
uit tot een van de grotere en meer welvarende van Nederland. In 1899 kun
nen er 738 leden worden geteld. 15> Overigens behoren tot deze kerkelijke
gemeente of kille ook de omliggende dorpen Bennebroek, Bloemendaal,
Haarlemmerliede, Spaarnwoude, Haarlemmermeer, Heemstede, Schoten,
Spaarndam, Zandvoort (aanvankelijk) en Santpoort. Tegelijk beleeft het
sociale leven een voorheen ongekende bloei. De joodse gemeente is georga
niseerd in diverse bestuurslichamen en spint een netwerk van culturele en
maatschappelijke verenigingen en liefdadigheidsinstellingen. Zeer belang
rijk voor de ontwikkeling van de joodse gemeenschap is de aanstelling van
een eigen rabbijn in 1892, de bekende Simon Philip de Vries. 16)
Als gevolg van een stijging van de opbrengsten uit de kerkelijke belastin
gen groeit de financiële voorspoed. Hierdoor ontstaan nieuwe mogelijkhe
den om voor de verschillende uitingen van het joodse leven betere voorzie
ningen te treffen. Behalve het gebouw aan de Lange Wijngaardstraat
WIM DE WAGT
