Van stuiverroman tot De Gids
Lezers en lezeressen van het Haarlems Leesmuseum, 1880—1890
Inleiding
We weten niet precies, maar wel ongeveer hoe een lezer anno 1999 zijn
keuze maakt in het overweldigende boekenaanbod', door de massa s recen
sies in boekenbijlagen van kranten en tijdschriften in te zien, door het be
studeren van top-tien lijstjes, door in te gaan op suggesties van collega s en
kennissen, door het noteren van titels uit praatprogramma's over boeken
op radio en televisie, door te bladeren in boekhandel, antiquariaat of open
bare bibliotheek, door lid te worden van een boekenclub. Of de lezer nu
weloverwogen of impulsief kiest, gekozen wordt er en de lezer beklimt dap
per, en met succes, de boekenberg. Deze kennis danken we aan grootscha
lig onderzoek naar leesgewoonten, dat periodiek wordt herhaald. Uit dit
onderzoek blijkt onder andere dat de Nederlandse bevolking veel meer
boeken leent dan koopt: in 1996 werden 38,8 miljoen boeken aangeschaft
en bijna vijf keer zoveel, 166 miljoen boeken, werden bij een openbare
bibliotheek geleend.2) Bovendien is 'de typische lezer onmiskenbaar een
lezeres. Vrouwen lezen gemiddeld meer dan mannen en vaker literaire
werken.3)
Via enquêtes weten we meer van keuzemechanismen en leesgewoonten
in de huidige tijd. Hoeveel moeilijker is het zicht te krijgen op de lees
cultuur in de negentiende eeuw, laat staan in een verder verleden. Op de
simpele vraag: 'wie las wat in de negentiende eeuw?' bestaan alleen vage
antwoorden. 4> Juist in de negentiende eeuw hebben zich grote veranderin
gen voorgedaan op het gebied van het boekenaanbod, de distributie via de
boekhandel en de manier waarop mensen boeken en tijdschriften binnen
handbereik kregen. Historici zijn daarom uitermate geïnteresseerd in de
boekgeschiedenis en de laatste jaren vooral in de consumptiekant van het
boekenbedrijf, omdat leesgewoonten en de veranderingen daarin een af
spiegeling zijn van allerlei sociale en culturele processen. Wie kon lezen?
Las ook iedereen die de kunst machtig was? Waren er normen voor wat en
hoe men moest lezen? Hoe werden boeken gekozen uit het aanbod? Met
wat voor ideeëngoed kwamen mensen in aanraking? Hoe reageerden zij
erop?
BOUDIEN DE VRIES EN FEMKE VAN DER MEULEN
