De middeleeuwse toren, die te zien is op diverse schilderijen en pren
ten, stamt uit de tweede helft van de vijftiende eeuw. Om precies te zijn,
werd hij tussen 1465 en 1468 gebouwd.3' Vijf jaar nadat de toren was vol
tooid werd er een klok in gehangen (0 45 cm). Deze functioneerde ver
moedelijk als 'justitieklok' en werd geluid als schout en schepenen (of de
baljuw van Kennemerland of de baljuw van Brederode) een vonnis
wezen, of om het preciezer te zeggen, als het vonnis werd voltrokken, in
het openbaar, op het schavot voor de Grote Vierschaar.4' Hoewel de oor
spronkelijke toren dus verdwenen is, bleef de klok gespaard. Bij de her-
-10- bouw in het begin van de twintigste eeuw kreeg hij zijn oude plaats weer
terug.5' In 1958 heeft men de traditie ingesteld om de klok een keer in de
drie weken te luiden ter aankondiging van de vergadering van de ge
meenteraad, die steeds plaatsvindt op woensdagmiddag 14.00 uur. De eer
ste keer dat dit gebeurde was op 29 oktober 1958, zoals de dag daarna te
lezen stond in een kort bericht in het Haarlems Dagblad
'Traditie hersteld. Toen de nieuwe Haarlemse raad gistermiddag
voor het eerst bijeen kwam klepte vijf minuten voor het begin van de
vergadering een klein klokje in de stadhuistoren. Het ligt in de be
doeling voor de aanvang van iedere toekomstige raadsvergadering
het klokje te doen luiden ten teken dat de Haarlemse vroedschap bij
eenkomt.'
Een jaar tevoren, op 23 april 1957, had de Nederlandse Klokkenspel-Ver
eniging haar jaarlijkse studiedag in de raadzaal van het stadhuis, en bij
die gelegenheid gaf de toenmalige gemeentesecretaris mr. H.E. Phaff de
wens te kennen dat der stede stem eigenlijk weer in volle glorie zou moe
ten kunnen luiden.6' Met hulp van de Nederlandse Klokkenspel-Vereni
ging ging die wens een jaar later dus al in vervulling.?'
De identiteit van de maker van de klok is bekend. Hij werd in 1473 ge
goten door Steven Butendijc, een telg uit een bekend Utrechts geslacht
van klokkengieters.8' Van Steven Butendijc zijn 39 klokken bekend, ont
staan in de periode 1444-1482; een daarvan was bestemd voor Duitsland
en hangt in de Evangelische Kirche van Wersen, Kreis Tecklenburch
(1447).9' Op bijna al deze klokken komen een of enkele opschriften voor,
in het Latijn of Middelnederlands. Ook de Haarlemse klok heeft een
opschrift. Tijdens een inspectie van de klok op 14 juni 1999 heb ik vast
gesteld dat de tekst verdeeld is over twee regels.10' Uit het rijmpatroon
blijkt echter dat het om een spreukstrofe gaat, met als rijmschema aabccb.
Van zulke spreukstrofen zijn er sinds het midden van de dertiende eeuw
honderden bewaard gebleven in de Nederlanden.11' In zesregelige vorm
Haerlem Jaarboek 1999
