ten en dat bevoegd was in bepaalde rechtsgedingen een vonnis uit te spre
ken. Gelet op de thematiek van het zes-strofige gedicht is het alleszins
voorstelbaar dat de tekst in deze Utrechtse kring is ontstaan en van vader
op zoon is doorgegeven.
De zes-strofige tekst was ook bekend in de kring van het Hattemse
stadsbestuur. De plaatselijke secretaris Henricus Haen maakte er in 1538
een afschrift van.25> Zijn tekstpresentatie is opvallend: de eerste drie
spreukstrofen werden net als in Zutphen weergegeven met lange regels
met binnenrijm (zonder indeling in strofen), de spreukstrofen 4 t/m 6
werden verdeeld in zes drieregelige strofen. -17-
Zeven jaar tevoren, in 1531, was op de kerkklok van de Grote Kerk in
Hoorn een opmerkelijke variant van de tekst op de Haarlemse stadhuis-
klok aangebracht:
lek Jhesus waerachtih
Seg ju heren machtih
Dat ghi bliven eendrachtich.
Doet ghi dat
Soe sal ju stat
Wel staen in freden.26'
De spreukstrofe werd gevolgd door een tweeregelig rijm, waarin het jaar
tal en de makers van de klok werden genoemd:
Doe men schreef mccccc ende xxxi daer bij
Doe goten Geert van Wouw, Johan ter Stege mij.2?'
Hoewel Hoorn niet ver van Haarlem verwijderd ligt, blijkt uit de tekstva
rianten in vs. 4 en vs. 6 dat de spreukstrofe in Hoorn niet teruggaat op
die in Haarlem, maar op een redactie die nauw verwant is met de zes-
strofige tekst: Haarlem heeft in vs. 4 net als Brielle de variant di en mist
in vs. 6 als enige het woord 1vel; Hoorn sluit op beide punten bij Zutphen
en Hattem aan.28'
Onderzoek naar spreuken en spreekwoorden draagt doorgaans een
voorlopig karakter omdat de overstelpende hoeveelheid materiaal niet
systematisch toegankelijk is. Maar al te vaak berusten observaties op toe-
valsvondsten en toevallige kennis. Toch tekent zich in het hierboven
besproken spreukenmateriaal in literair-historisch opzicht een opvallend
oost-west-patroon af in de Noordelijke Nederlanden. Vaak is er sprake
van een band met het stadsbestuur, wat gezien de inhoud van de teksten
natuurlijk niet verrassend is. De opschriften in Haarlem, Boven-Hardinx-
WIM VAN ANROOIJ
