Viëtor de 'nieuwe' Duitsers aan zijn kant had. Een tweedeling langs 'etni
sche' lijnen dreigde.
De kerkenraad probeerde vervolgens Viëtor te ontslaan, maar die po
ging verijdelde het inmiddels aangetreden Algemeen Consistorie. Het
conflict liep hoog op en de gemoederen raakten zo verhit dat Viëtor enige
tijd naar Leiden vertrok om een afkoelingsperiode mogelijk te maken. De
zaken liepen ook daarom uit de hand, omdat Viëtor een aantal vrouwe
lijke lidmaten zwaar had gekwetst door het recht te verdedigen van man
nen om hun vrouwen te slaan. Nadat de kalmte was weergekeerd, kwam
-26- Viëtor in 1620 terug en bleef tot aan zijn dood in 1657 in Haarlem. Zijn
ambtsuitoefening beëindigde hij in 1655.6) Het tumult rondom Durer in
1683 was dus niet zonder precedent.
Fout in leven en leer?
Als we mogen aannemen dat de feiten die de partijen in het conflict
elkaar niet betwisten op waarheid berusten, dan is de aanloop tot het
openlijke conflict tussen Durer en zijn kerkbestuur ongeveer als volgt
verlopen. Op 4 september 1682 beviel Anna Durer, geboren Hassen, in
Zaandam van een zoon. Deze werd twee dagen later in de Lutherse kerk
aldaar gedoopt door dominee Petri bij wie het echtpaar Durer op bezoek
was.7> Ruim vier weken na de geboorte van haar zoon overleed Anna
Durer na een kort ziekbed. Drie weken later liep het contract van Durers
dienstbode Jantien Matthijs af. Op 1 november 1682 ging zij werken bij
een floretzijdewever aan de Zijlstraat. Tegen het einde van januari 1683
vertrok ze van daar plotseling naar haar geboortedorp Hasselt. Kort daar
na verspreidden vrienden van Jantien het gerucht dat zij had verklaard
'seksuele conversatie' met Durer te hebben gehad en dat zij dacht van
hem zwanger te zijn.
In de periode waarin het gerucht Durer nog niet ter ore was gekomen,
had deze een gesprek onder vier ogen met Jan Albertsz Brouwer, oud-dia
ken en lid van het consistorie van de Lutherse kerk. In dat gesprek wa
ren twee leerstukken van de Lutherse geloofsleer aan de orde. Brouwer
vroeg Durer naar diens gedachten over de 'Alomtegenwoordigheid' van
Christus en zijn reis naar de hel om daar het geloof te verkondigen.
Op de zondagmiddag na het gesprek met Brouwer gaf Durer catechi
satie. In aanwezigheid van een niet met naam bekend lid van de kerken
raad, volgens Durer iemand die daar nog nooit zijn gezicht had laten
zien, stelde een catechisant opnieuw de kwestie van de alomtegenwoor
digheid aan de orde. Durer weigerde te antwoorden omdat dit vraagstuk
niet bij het thema van die dag paste en omdat de catechisatietijd bijna
Haerlem Jaarboek 1999
