Noten
1. Hieronymus Durer, Kort Antwoordt Op het Faem-roovende Pasquil, 't Welck
met den Tijtel van Waerachtig Tegen-Bericht, en Onder de Naem J.A.B. voor
eenige dagen is uyt-gekomen: Mitsgaders Eenige ANNOTATIEN over die
achter-aengevoegde NOTULEN (Haarlem 1683), 3.
2. Vgl: Ronald Rommes, 'Duitse immigratie in Utrecht vanaf de zestiende tot de
achttiende eeuw' in: Karei Davids et al (red.), De Republiek tussen zee en
vasteland. Buitenlandse invloeden op cultuur, economie en politiek in Ne
derland 1580-1800 (Leuven/ Apeldoorn 1995), 169-188, aldaar 176.
3. In de lidmatenregisters van de Lutherse kerk werden diegenen geregistreerd
die voor het eerst deelnamen aan het Heilig Avondmaal.
4. J. Happee, J.L. Meiners en M. Mostert, De Lutheranen in Amsterdam. Ge
denkboek ter gelegenheid van 400 Jaar Evangelisch-Lutherse Gemeente te
Amsterdam (Hilversum 1988), 23-27 en C.Ch.G. Visser, De Lutheranen in
Nederland: tussen katholicisme en calvinisme: 1566 tot heden (Dieren 1983),
81-85.
5. Zie hiervoor Visser, Lutheranen in Nederland, 51. Volgens Drijver vertrok
Wirich uit liefde voor zijn stad Aken en speelde geld geen rol omdat hij
bemiddeld was, zie: D.Drijver, 'Het ontstaan van de Lutherse gemeente te
Haarlem', Jaarboekje van de Evangelisch-Luthersche Gemeente in Haarlem
(1925), 11.
6. Over de kwestie Viëtor zie: D. Drijver, 'Conrad Viëtor', Jaarboekje van de
Evangelisch-Luthersche Gemeente in Haarlem (1931), 9-15; Joke Spaans,
'Negenenveertig Haarlemse Mirjams. Over het aandeel van vrouwen in de
moeilijkheden rondom de Lutherse predikant Conrad Viëtor 1617-1620',
Nederlands Archief voor Kerkgeschiedenis 67 (1987), 1-14 en idem, Haarlem
na de Reformatie: stedelijke cultuur en kerkelijk leven (Den Haag 1989), 103.
7. Durer was op 12 mei 1675 in Haarlem getrouwd met de Amsterdamse Anna
Hassen. Archiefdienst voor Kennemerland (avk), dtb, fol. 686. De doop van
hun zoon werd om administratieve redenen in Haarlem geregistreerd, avk,
dtb, Doopregister Lutherse Kerk, fol. 234.
8. Behalve uit de genoemde DTB-bronnen is deze gang van zaken gereconstru
eerd aan de hand van de volgende bronnen: Durer, Kort antwoordt, passim;
Hieronymus Durer, Grondig bericht van de tegenwoordige onlusten in de
Lutersche Gemeente tot Haerlem, derselver beginselen en voortgang oock
daer in gepleegde proceduren tot nootwendige verdeediging van Eer en Leer
en afweeringe aller Leugenachtige Blaemen dewelcke dien-aengaende
dagelijks werden uytgestroyt(Haerlem 1683), passim; Anoniem Johan
Albertsz Brouwer] Waerachtig TEGEN BERICHT, Op het Ongegronde-
Bericht Van Do. Hironimus Durer, Wegens de onlusten der Luterse
Gemeente tot Haerlem door J.A.B. Benevens oock de NOTULEN,
Gehouden in des selfs Gemeente (Haarlem 1683), passim en avk, Archief van
de Evangelisch-Luthersche Gemeente (aelg), invnr. 87.
9. Visser, Lutheranen in Nederland, 56.
Haerlem Jaarboek 1999
