zij een gouden horloge als liefdesgeschenk cadeau, dat Floris' vader vroe
ger reeds aan zijn moeder had gegeven. Daarop had de notaris meerdere
malen 'vleesselijke Gemeenschap' met het meisje, zodat zij in februari
1767 een miskraam kreeg. Bij de huwelijksaankondiging had notaris
Koopman niet gerekend op de onwelwillende houding van zijn omge
ving. Zijn collega-notaris Nicolaas Gallé informeerde zelfs of het aan
staande huwelijk 'niet met een Stuivertje Geld af te maken was'. Het
paste niet bij de waardigheid van een notaris om met zijn meid in het
huwelijk te treden. Anderen dreigden beide aanstaande echtelieden te
ruïneren en 'zo arm als Mieren (te) maken'. Het huwelijk ging uiteinde
lijk niet door, waarop Maria zich tot de Haarlemse schepenbank wend
de teneinde een huwelijksverbintenis alsnog te forceren.2'
Om de positie van het notariaat tijdens het ancien régime beter te kun
nen begrijpen, keren we nu eerst terug in de tijd.
Het aan de kerk gebonden notariaat van de Middeleeuwen
In de wetenschappelijke literatuur zoekt men de wortels van het West-
Europese notariaat in het Noord-Italië van de 10de en 11de eeuw. Aldaar
ontwikkelden openbare schrijvers bij de gerechten zich tot openbare
notarissen die op verzoek van een ieder akten met bewijskracht opstel
den. Lange tijd beweerden historici dat een door de paus benoemde nota
ris uitsluitend bevoegd was tot kerkelijke zaken en die door de keizer
voor wereldlijke zaken. In meer recente literatuur wordt deze visie ech
ter bestreden.3'
De infiltratie van het Romeinse en het Germaanse recht zal waar
schijnlijk van invloed zijn geweest op de verspreiding van het notariaat in
de 13de eeuw naar Frankrijk, het Duitse Rijk en de noordelijke Neder
landen. Al snel werd het benoemingsrecht gedelegeerd aan hofpaltsgra-
ven en (aarts)bisschoppen, zoals in 1291 aan de bisschop van Utrecht.
Omdat de kerkelijke overheid in deze streken elementen uit het
Romeinse recht overnam waren de eerste notarissen voornamelijk in de
kerkelijke sfeer werkzaam. Zij konden authentieke akten opstellen, zoals
testamenten (privaatrechtelijk). Maar de hoofdwerkzaamheden zullen
hebben gelegen op het publiekrechtelijk terrein en dan moet met name
aan de kerkelijke administratie worden gedacht. De administratieve
werkzaamheden ten behoeve van de wereldlijke macht zullen zijn afge
handeld door eigen benoemde notarissen, die over formulierboeken
beschikten.
Recent onderzoek heeft aangetoond dat de genoemde keizerlijke en
pauselijke hofpaltsgraven en de pauselijke protonotarii praktisch alle
HENRI SPIJKERMAN
