notaris, maar natuurlijk kan een clericus, die reeds notaris is, later de
priesterwijding ontvangen. Sommigen worden zelfs kanunnik. De nota
ris-benoeming wordt altijd aan het begin van de carrière verkregen.*»
Pas omstreeks het midden van de 16de eeuw zouden langzamerhand
de werkzaamheden voor leken (niet-clerici) toenemen en ging het zelf
standige notariaat een steeds belangrijkere positie innemen. Het opma
ken van testamenten zal deze ontwikkeling hebben bespoedigd. Maar
ook de Reformatie en de secularisatie van de maatschappij die er het
gevolg van was zullen daartoe hebben bijgedragen.
Terwijl reeds bij de geestelijkheid geen sprake was van een gegaran- -113-
deerd opleidingsniveau - de tonsuur was voldoende om 'clericus' te he
ten - moesten voor de leken, die geen Latijn kenden, handleidingen wor
den ontwikkeld. In de volgende eeuwen zouden bijna uitsluitend leken
worden belast met het notariaat. Het notariaat is dan een bevoegdheid
geworden waaraan baten verbonden zijn. Daarnaast breidde met de
opkomst van de steden en de burgerij de werkkring van het notariaat zich
uit. Ook de toename van de handel en het verkeer zal daarop een posi
tieve uitwerking hebben uitgeoefend.
Tegelijkertijd met bovengeschetste ontwikkelingen kwamen er klach
ten dat er teveel notarissen waren en dat op hun bekwaamheid niet gelet
werd. Verschillende historici hebben zich dan ook nog wel eens oneer
biedig over de i6de-eeuwse notarissen uitgesproken. Omdat de wereldlij
ke overheid voortdurend in geldverlegenheid verkeerde deed corruptie
bij de verdeling van de ambten zijn intrede.
Een logisch gevolg was dat de invloedssfeer van de plaatselijke sche
penbanken op het gebied van het verlenen van authentieke akten groot
bleef. Zij beschikten over het monopolie op het onroerend-goedverkeer,
dat sedert 1529 in Holland op een gewestelijke maatregel (plakkaat van
Karei v) berustte. Daarvoor hadden enkele steden al regelingen getroffen
in die geest.
De secularisatie door Karei v
In 1512 vaardigde keizer Maximiliaan te Keulen de 'Reichsnotariats-
ordnung' voor het Heilige Roomse Rijk uit, waarin de protocollerings
plicht van de notaris voor het eerst was geregeld. Deze 'ordnung' had
echter geen werking in de Nederlanden. Als gevolg van de geuite onvre
de over de 'veelheyt ende onbequaemheit' van notarissen op de dagvaart
van 31 januari 1524, gehouden in 's-Gravenhage door de Gedeputeerden
van de zes grote steden van Holland, kwam vervolgens keizer Karei v in
zijn streven naar een gecentraliseerde staat met een aantal plakkaten. Op
HENRI SPIJKERMAN
