Het zegel van de Hollandsche
Maatschappij uit 1752 bevat de
tekst Deo et Patriae Voor God en
Vaderland) en de woorden
Sigillum Societatis Scientiarum
Batavo Harlemensis. (Zegel van
de Hollandsche Maatschappij der
Wetenschappen te Haarlem)
pen een koninklijke goedkeuring gekregen: de Engelse Royal Society
(1660), de Académie Royale des Sciences in Frankrijk (1666) en de Prui
sische Societas Regia Scientiarum (1700) zijn maar enkele voorbeelden.
In de verdeelde republiek der Nederlanden met zijn zeven bijna zelfstan
dige gewesten was zo'n steun niet goed mogelijk. In het gewest Holland
werd het in 1752 een Hollandsche Maatschappij, de eerste die in de Repu
bliek werd opgericht. Dat het initiatief uit Haarlem kwam lag niet voor
de hand en is wel bijzonder.
Het initiatief kwam van vooraanstaande burgers, om niet te zeggen
republikeinen. Toch zochten ze ook hogere bescherming en boden ze het
beschermheerschap aan de toen zesjarige erfstadhouder Willem v aan,
die dit aanvaarde. Sindsdien is steeds het staatshoofd protector van de
Maatschappij geweest. Bij vorstinnen werd het haar echtgenoot. De
Staten van Holland erkenden de Maatschappij door het geven van een
octrooi. Aan de latere pogingen van koning Lodewijk Napoleon om de
Maatschappij te doen opgaan in een Nationale Academie wist men weer
stand te bieden. Toen was men daar trots op. Achteraf lean men zich
afvragen of dit verstandig is geweest.
Directeuren en leden
De Maatschappij kent directeuren en leden. De directeuren zijn door
gaans vooraanstaande leken die belangstelling voor de beoefening van de
wetenschap hebben. Zij betalen een entreegeld en contributie. De leden
zijn de echte beoefenaars der wetenschap, meestal afkomstig uit acade
mische kring. Van hen wordt verwacht dat zij regelmatig in de Verhan
delingen van de Maatschappij publiceren en meewerken bij het samen
stellen en beoordelen van de prijsvragen. Zij kregen geruime tijd reis- en
verblijfskosten uitgekeerd.
Het aantal directeuren en leden loopt door de tijd uiteen. Kort na de
sis. societ.scientj
BATAVO HAH.J?
LEMEHS-jjtr
JAAP TEMMINCK
