Winkler baseerde zich op de tweede Engelse druk, maar streefde niet
naar een letterlijke vertaling. Hij liet voorbeelden die hem niet bevie
len weg, voegde eigen waarnemingen toe, haalde 'ras' en 'variëteit'
door elkaar en verving plantensoorten soms voor diersoorten.3) In het
Nederlands kreeg het boek als titel: Het ontstaan der soorten van dieren en
planten door middel van de natuurkeus, of het bewaard blijven van bevoor-
regte rassen in den strijd des levens. Kruseman had kennelijk hooggespan
nen verwachtingen van de Nederlandse belangstelling, want hij ging
uit van een voor die tijd behoorlijke oplage van duizend stuks, die in
afleveringen werden aangeboden aan kopers, een heel normale gang
van zaken. Algauw moest Kruseman constateren dat de belangstelling
voor Darwin lauw was, althans onder degenen die het Engels niet be
heersten en aangewezen waren op deze vertaling. Hij bracht de oplage
van de volgende afleveringen al snel terug naar zeshonderd. In totaal
werden maar 212 exemplaren verkocht. Al in 1862 verkocht Kruseman
de resterende 388 ongebonden exemplaren voor een habbekrats aan de
Utrechtse uitgever Broese, die ze jarenlang op de plank liet verstoffen.4'
De vertaling van Winkler bereikte dus niet het grote publiek. De
echte vakgenoten, biologen, paleontologen en geologen, waren niet af
hankelijk van een vertaling, want de meeste academici lazen wel En
gels. Voor veel anderen was deze taal, zeker als het om een wetenschap
pelijk boek ging, een erg ontoegankelijke taal, men las veel meer Frans
en Duits. Daardoor bleef ook de discussie over Darwin aanvankelijk be
perkt tot die academische kringen. Het debat ging vooral over de we
tenschappelijke merites van zijn werk, en niet over de schokkende en
verstrekkende implicaties die de evolutietheorie had voor de bijbelver
halen over de schepping van de wereld en de zondvloed. Hoewel de ver
taling van Winkler het in theorie mogelijk maakte dat de discussie
over Darwin ook kon losbarsten onder een veel breder publiek dat het
Engels niet beheerste, gebeurde dit voorlopig nog niet. Boekbespre
kingen in algemene tijdschriften ontbraken, zodat het publiek niet ge
attendeerd werd op vertalingen. Dat veranderde pas toen Winkler in
1869 een lang artikel publiceerde in het vooraanstaande tijdschrift De
Gids waarin hij pleitte voor Darwins visie op de evolutie en deze geens
zins strijdig vond met een diep geloof in Gods schepping.5' Alleen
moest men de bijbelverhalen niet letterlijk nemen.
Het artikel van Winkler betekende een impuls in het langzaam op
gang komende debat over de sociale en religieuze implicaties van het
Darwinisme. Die discussie werd ook aangezwengeld door Darwin zelf,
BOUDIEN DE VRIES
