publicatie in 1871 aangeschaft. Twee jaar later volgde Het uitdrukken der
gemoedsaand. bij den mensch en het dier, opnieuw in een bewerking van
Dr. Hartogh Heijs van Zouteveen. Ook dit boek werd kort na publicatie
aangekocht. Het waren juist deze twee boeken die landelijk de discus
sie rond de evolutieleer aanzwengelden. Uiteindelijk, pas in 1876,
schafte het Leesmuseum Het ontstaan der soorten aan, in de uitgave van
Broese van 1869. Dit was, zoals gezegd, gewoon een bundeling van de
oorspronkelijke uitgave in delen van Kruseman uit i860. Het is duide
lijk dat de Afstamming en de Gemoedsaandoeningen reden waren om ook
het oudere werk van Darwin in huis te halen.8)
Interessant is dat we ook kunnen zien wie van de leden van het Lees
museum Darwins werken leende, omdat er een uitleenadministratie
bewaard is gebleven. Zeven leden hadden voor de Afstamming belang
stelling, onder andere een boekhandelaar (die misschien eens wilde
zien wat het was, voordat hij het zelf in voorraad nam), de hoofdop
zichter van de Haarlemmermeerpolder, verder een leraar aan de hbs
én de al genoemde hervormde predikant A.W. Bronsveld. Hij schreef
een artikel over dit boek, maar vond het kennelijk niet passend voor
een predikant, of niet de moeite waard om het zelf aan te schaffen.
Duidt het aantal van zeven uitleningen al niet op een overweldigende
belangstelling, de Gemoedsaandoeningen trok nog minder leners, maar
drie. Een dieptepunt waren de welgeteld twee leden die Het ontstaan der
soorten mee naar huis namen. Daarmee was de belangstelling voor Dar
win heel wat geringer te noemen dan voor veel andere boeken die het
Leesmuseum aanschafte. Voor een Eine agyptische Köningstochter, een
roman van de populaire schrijver George Ebers, een boek dat tegelijk
met Het ontstaan der soorten was gekocht, was de belangstelling vele
malen groter. Nu leenden de leden van het Leesmuseum altijd meer ro
mans dan non-fictie, maar een werkje over de gemeentereiniging kon
halverwege de jaren tachtig nog altijd rekenen op 11 lezers, en voor De
ziekenverpleging in huis en ziekenhuis van professor Th. Billroth hadden
zelfs 20 leden belangstelling. Deze cijfers zijn van zo'n tien jaar later,
toen het Leesmuseum ongeveer 120 leden had, er waren toen dus meer
potentiële lezers. Maar het verschil met de belangstelling voor Darwin
blijft desondanks toch opvallend.9)
De twee leners van Het ontstaan der soorten waren H.F. Waller en L.E.
Gerdessen. Waller was de voorzitter van het Leesmuseum en journalist
bij de Opregte Haarlemsche Courant. Hij was een veellezer, die bijna 150
boeken per jaar van de bibliotheek meenam. Hij leende niet alle nieuw
JAARBOEK HAERLEM 2009
