aangeschafte werken, maar wel bijna allemaal. Dat hij de keus op Dar
win liet vallen zegt dus niet zo heel veel. Daarentegen moet L.E. Ger-
dessen, een gepensioneerde infanteriekapitein, een echte liefhebber
zijn geweest. Veelzeggend is dat juist hij een van de weinige vrijden
kers was in dit gezelschap van overwegend deftige, protestants-
christelijke liberale burgers. Zijn afwijkende opvattingen blijken
onder andere uit het feit dat hij - tevergeefs - pleitte voor opname van
het vrijdenkersblad De Dageraad in de collectie van het Leesmuseum.10)
Bovendien was hij een van de zeer weinigen in deze tijd, die volgens de
bevolkingsadministratie 'geen geloof' had. Dat maakte acceptatie van
Darwins ideeënvast gemakkelijker.
De lauwe animo van de leden van het Leesmuseum om Darwins
werk te lenen zegt vanzelfsprekend niet alles, want de Haarlemse bur
gers konden de publicaties van Darwin ook zelf kopen, zowel de origi
nele Engelse editie, als in de Nederlandse vertaling. Sommige van de
verkochte exemplaren van Winklers vertaling zullen ook in Haarlemse
boekenkasten terecht zijn gekomen, maar helaas is weinig tot niets be
kend van wat de Haarlemse boekwinkels verkochten, noch wat in de
privé-boekenkasten van de mensen stond. Het lijkt echter onwaar
schijnlijk dat het aantal kopers van de Engelse editie, naast de geringe
landelijke belangstelling voor de vertaling, heel groot is geweest, zeker
buiten de kring van vakgenoten. De conclusie kan niet anders zijn dat
Darwins theorie voor veel ophef heeft gezorgd, maar dat het meren
deel van de Haarlemse deftige burgerij zich niet druk maakte over Dar
win, op een enkele uitzondering na, zoals A.W. Bronsveld. Hoogstens
volgde men de discussie via de tijdschriften, maar de werken van Dar
win zelf werden door deze mensen niet massaal gekocht of geleend.
Kre lage en Darwin
Een ander interessant lijntje tussen Darwin en Haarlem loopt via de
bloembollenkweker Jacob Heinrich Krelage (1824-1901).Krelage was
de zoon van een arme Duitse immigrant. Zijn vader lukte het om in
Nederland een redelijk florerende bloemkwekerij op te bouwen, een
kwekerij die zijn zoon zou opstuwen tot een bedrijf met internationale
bekendheid. Hij sleepte talloze prijzen voor zijn bloemen in de wacht.
Aan de Kleine Houtweg in Haarlem lag Bloemhof: zijn huis met een
omvangrijke tuin, met kassen en pronkbedden. Bloemhof was een ge
liefde bestemming van veel toeristen en van vorstelijke personen, blij-
BOUDIEN DE VRIES
