om, ook als zij alleen waren, het Brongebouw te bezoeken. Dit gold echter
zeker niet voor iedereen. De directie was immers bevoegd 'aangevraagde
kaarten te weigeren aan hen, wier persoonlijkheid of gedrag daartoe aan
leiding' gaf.62' Aan het 'zwakkere geslacht' was het meeste geld te verdie
nen, maar prostituees of vrouwen van lagere standen zagen ze liever niet.
Behalve in het Badhuis bestond ook binnen het Brongebouw een be
paalde seksescheiding. Mannen en vrouwen aten wel samen (menu's
bestonden vaak uit een voorgerecht drie hoofdgerechten en enkele des
serts).63' Ook werd er gezamenlijk naar het concert geluisterd en konden
beiden gebruik maken van de veranda's, die een overgang vormden tus
sen de tuin en het gebouw. De scheiding tussen mannen en vrouwen was
hier wel minder strikt dan in het Badhuis, maar toch bestonden er onge
schreven regels die zorgden dat een lid uit de ene groep niet constant met
een lid uit de andere groep geconfronteerd werd.
De conversatiezaal was ingericht naar voorbeeld van interieurs die
voorkwamen op zeventiende-eeuwse schilderijen en was vooral bedoeld
voor de mannen.64' Hier hadden zij de mogelijkheid de krant of een boek
te lezen. Daarbij gaf de ruimte toegang tot de biljartkamer. Biljart was een
sport, die als zeer passend voor bij het kuren werd gezien, omdat de sport
niet te veel inspanning vroeg, maar toch net genoeg, om zowel voor het
lichaam als voor de geest, tot een voordeel te zijn. Zo schreef de heer Da
niels:
'Wanneer we nu nagaan dat bij de beweging rondom de biljarttafel
ongemerkt bijna alle spiergroepen achtereenvolgens in gebruik wor
den genomen, om korten tijd daarna weder voor eenige oogenblikken
in volstrekte of ongeveer volledige rust over te gaan, dan begrijpt
ieder dat voor patiënten die staalwater behoeven en gebruiken, het
biljartspelen ten sterkste is aan te raden, als een zeer werkzaam hulp
middel om de werking van het water krachtig te ondersteunen.'65'
Hoewel de heer Daniels vervolgt dat biljarten ook een verstandige bezig
heid is voor vrouwen, juist omdat voor deze sport zo weinig inspanning
nodig was, werd deze groep geacht zich zo veel mogelijk in de leeszaal op
te houden. Dit was een plek waar, 'de dames zich vermoedelijk spoedig 'te
huis' [zouden] gevoelen, omdat de afmetingen niet 'Kurhaus'-achtig doch
huiselijk zijn, een eigenschap die ongetwijfeld de sympathie van zeer vele
dames [zou] wegdragen.'66'
De voortdurende spagaat waarin het bedrijf zich bevond ten opzichte
RUBEN DANIELS 109
