dam bij Spaarndam in 1220 had het Spaarne vrij spel. Zo vonden er bij
voorbeeld in 1170 in het gebied aan de westzijde van de strandwal van
Spaarnwoude overstromingen plaats vanuit het IJ en het Spaarne. Daar
bij werd plaatselijk klei afgezet. Ook in latere perioden kwam door hoge
waterstanden in het gebied nog klei tot bezinking, totdat het IJ-meer be
dijkt werd en de Liede en de Spaarne afgedamd werden door de Spaarn
dam.3)
In de eeuwen daarna voegden de Haarlemmers op verschillende pun
ten aan de oever van het Spaarne grond toe, waardoor de rivier minder
breed werd en er meer ruimte ontstond om te bouwen. Dit is onder an
dere gebeurd ter hoogte van de Damstraat. Maar bijvoorbeeld ook in het
stadsdeel Bakenes, waar een moerassig deel buiten Haarlem geschikt
werd gemaakt voor bewoning. Hierdoor overstroomde dit deel niet meer
met Spaarnewater en werd de rivier weer een stukje meer in banen ge
leid.4) Door de werking van het IJ ontstond op het veen in Haarlem een
kleilaag in de strandvlakte tussen de Haarlemse strandwal en de ooste
lijke strandwal. Deze komt voor in het Burgwalgebied en de Bakenes-
serbuurt en wordt vaak aangeduid als de 'Klei van Bakenes'.
De bewoningslagen van Haarlem
Zoals gezegd waren de veengebieden tussen de strandwallen lange tijd
moeilijk toegankelijk gebied voor de mens. De eerste 'Haarlemmers' gin
gen daarom zo'n 50 eeuwen geleden ook op de strandwallen wonen. Dit
was een gunstige locatie: hoog en droog op het zand. Vanaf dat moment
hebben mensen door de eeuwen heen hun sporen nagelaten. Veel van
deze sporen zijn in de bodem terechtgekomen.
De Haarlemse bodem is opgebouwd uit verschillende grondlagen. Een
voorbeeld hiervan is het centrum van Haarlem, dat op een dik pakket
grondlagen ligt. Van boven naar beneden zijn dat de volgende:
Verstoorde bovengrond. Hier hebben de mensen sinds de middeleeuwen
in gegraven en op gebouwd. Deze laag is op sommige plekken heel dun,
tot 30 cm diep, en op andere plekken wat dikker, tot 1 m. diep.
Zand van 'oude duinen' (1 - 4,5 m. onder het maaiveld). Dit zand is door de
wind op de strandwal geblazen tussen 4300 en 2000 jaar geleden.
Zand van de strandwal, met veel schelpen (4,5 tot 11 m. onder het maai
veld. Deze laag is door de zee gevormd tussen 6000 - 3000 jaar geleden.
Basisveen, (circa 25 centimeter dik). Dit is een restant van moerassen die
hier tussen 8000 en 6000 jaar geleden waren.
ANJA VAN ZALINGE