Zwaard en kruis: de Damiate-mythe De hier geschetste ontwikkeling botst met een dierbare Haarlemse voor stelling: het wapen werd verkregen als beloning tijdens een kruistocht naar Damiate. Deze legende heeft een zo krachtig iconisch beeld aange reikt dat de realiteit er eeuwenlang door is verduisterd. Kort geleden nog schreef Peter Hammann in zijn aardige geschiedenis van het stadswapen over het zwaard en het kruis: 'Of die werkelijk ontvangen zijn van de Kei zer en de Patriarch zal altijd wel een vraagteken blijven'.32' Is dat werkelijk waar? Om deze vraag te beantwoorden bekijk ik hier de mythe nog eens naar de laatste bevindingen. In deze paragraaf zet ik de vier voornaamste vroege versies bijeen, en in de volgende bekijk ik hun historisch gehal te.33' Aan het begin van de vijftiende eeuw verschijnt het verhaal in twee Middelnederlandse versies. In de eerste tekst, een kroniek van de gra ven van Holland vermoedelijk uit 1417, vertelt een anonieme 'Clerc uten laghen Landen' dat graaf Floris 111 en zijn jongere zoon Willem meegin gen met een grote kruistocht onder leiding van keizer Frederik I. Tijdens deze expeditie werd Damiate veroverd dankzij jonker Willem en zijn Haarlemse mannen. De rivier daar werd overdwars afgesloten door een grote mastboom. Volgens een door de Haarlemmers bedacht plan werd deze slagboom aan stukken gevaren door een schip uitgerust met een ij zeren zaag langs de voorsteven, waarna de stad kon worden ingenomen. Vanwege hun goede werk ontvingen de mannen van Haarlem hun wa pen, dat tot dan toe uit vier sterren had bestaan: de keizer schonk hun het zwaard, en de patriarch van Constantinopel het kruis, aldus besluit deze auteur zijn verhaal.34' De tweede tekst, een vermoedelijk wat later geschreven lofdicht op Haarlem van Diric Matthijszen, geeft een iets ander beeld. Toen de keizer Damiate belegerde, raakten Haarlemmers die met de jonker van Holland meegekomen waren, in gevangenschap. Zodra deze tijding Haarlem be reikte, rustten de Haarlemmers een hulpvloot uit waarmee ze van Zand- voort naar Damiate voeren. Daar zeilden ze met een schip waarvan de bo dem voorzien was van metalen zaag, de ketting stuk die de haven afsloot, en veroverden de stad. Als dank verwierven zij een nieuw wapen. De kei zer schonk hun een rode banier met daarop een blank zwaard met de punt omhoog, en de paus het heilige kruis, terwijl vier patriarchen vier sterren schonken.35' Hier is de slagboom dus een ketting, en werd geen reeds be staand wapen vermeerderd met zwaard en kruis, maar een geheel nieuw wapen geschonken. JAAP VAN MOOLENBROEK

Krantenviewer Noord-Hollands Archief

Jaarverslagen en Jaarboeken Vereniging Haerlem | 2012 | | pagina 43