waren geschonken. Er had geen Haarlemse actie plaatsgevonden die ver
diende te worden beloond en er was geen keizer bij Damiate, alleen de pa
triarch van Jeruzalem. Het verbeelde tafereel hoort bovendien in veel la
ter tijd thuis: formele wapenverleningen door vorsten niet aan personen
maar aan steden zijn nauwelijks bekend voor 1400, dat wil zeggen bijna
twee eeuwen later.42' Indien Haarlemmers bij Damiate zulke glorieuze
symbolen als een zwaard en een kruis zouden zijn toegekend, zouden zij
die natuurlijk ook direct op het eerste grootzegel van de stad hebben ge
toond.
Of het zwaard van de keizer en het kruis van de patriarch zijn ontvan
gen, hoeft dus niet voor altijd een vraag te blijven. Hoe moeilijk dat ook
is door het beeld dat ons door de literatuur en beeldende kunst is inge
prent, een wapenschenking aan Haarlemmers rond 1190 of 1218 moet als
historische gebeurtenis uit het hoofd worden gebannen. Het tweedelige
Damiate-verhaal is van A tot Z een verzinsel.
Het stadsembleem en de Damiate-mythe
Na deze verdrijving van taaie hersenschimmen keren we terug naar de
stedelijke zegels. Daarop zagen we het embleem van zwaard, kruis en
sterren opdoemen en uitgroeien tot het stadswapen. De vraag rijst: hoe
kon aan dit symbool een quasi-historisch kruistochtverhaal vastgeklon
ken raken? De volgende hypothese lijkt mij de beste verklaring te bieden.
Blijkens de onderzochte zegels waren zwaard en kruis niet van meet af
verbonden; deze combinatie ontstond geleidelijk. Die werd gemakkelijk
geassocieerd met de kruistochten, gewapende expedities in dienst van
kerk en christenheid met het kruis als symbool van devotie en overwin
ning, en het zwaard als symbool van gevechtskracht. We zagen al hoe de
Zwaardridders deze combinatie op hun zegel verbeeldden. Een andere
geestelijke ridderorde was vertegenwoordigd in Haarlem zelf. De johan-
nieters verwierven in 1310 grond in het hart van de stad, en hun comman
derij mocht zich spoedig in de gunst van de burgers verheugen.43' Het em
bleem van de johannieters was een blank kruis op een rood veld. Heeft dit
embleem invloed uitgeoefend op de wording van het Haarlemse? Hier
boven vonden we een verkort breedarmig kruis op de achterzijde van het
geheimzegel uit 1361, en deze voorstelling zou inderdaad verband kunnen
houden met de aanwezigheid in Haarlem van de johannieters, wier orde-
kruis in de veertiende eeuw nog niet zoals later achtpuntig behoefde te
zijn. Het kruis dat in het zegel ter zaken van 1352 op de punt van het Haar-
HAERLEM JAARBOEK 2012