lemse zwaard verscheen, was echter niet verkort breedarmig zoals op het
zegel van 1361 maar klein en simpel, en heeft niets van enig johannieter
kruis. Hoe dit zij, toen het kruisje eenmaal de punt van het zwaard sierde,
kon deze combinatie juist in Haarlem vanzelf de kruistochten in de ge
dachten brengen, en na verloop van tijd uitdagen tot het bedenken van
een kruistochtverhaal dat deze combinatie zin gaf. Fantaseren over het
verleden was in de late Middeleeuwen schering en inslag. Ook de kruis
tochten nodigden hiertoe uit; voorname families zagen graag hun voor
geslacht delen in de glorie van de vroegere kruisvaarders.
Een kruistochtverhaal creëren was niet bijzonder moeilijk. Maar hoe
kon in Haarlem een verhaal ontstaan waarin de keizer, jonker Willem en
Damiate voorkwamen? Op deze vraag is tot mijn vreugde een antwoord
mogelijk. Deze drie worden in één verband genoemd door de Egmondse
monnik Johannes de Beke, die rond 1346 een invloedrijke kroniek over de
daden van de bisschoppen van Utrecht en de graven van Holland schreef.
In zijn kapittel over de Derde kruistocht onder keizer Frederik 1 vertelt
Beke eerst dat ook graaf Floris van Holland en zijn jongere zoon Willem
daaraan deelnamen. Deze laatste behaalde, vervolgt Beke, in vele veldsla
gen tegen de heidenen vele malen de palm van de overwinning, en door
zijn dappere ijver verwierven de christenen de volstrekt onneembare stad
Damiate in Egypte.44' In dit kapittel vinden we dus zowel de keizer als jon
ker Willem en Damiate terug. Beke zegt niet dat keizer Frederik ook bij
die verovering van Damiate aanwezig was. Zo kon zijn tekst toch worden
gelezen of opgesierd, zoals blijkt uit het verhaal van de 'Clerc uten laghen
Landen'. Na Beke te hebben gevolgd tot en met diens mededeling over
Willems rol te Damiate, vertelt hij aansluitend hoe de jonker en de Haar
lemmers het zaagschip bedachten en bemanden, en de keizer de Haar
lemmers beloonde. Dit aanvullend verhaal was natuurlijk uit Haarlem
afkomstig en in deze versie was ook de keizer bij Damiate present.
Dankzij Beke kon dus een kruistochtverhaal worden geboren rond Da
miate, keizer Frederik en jonker Willem. In dit verhaal speelde niet meer
alleen Willem de hoofdrol maar ook een peloton loyale Haarlemmers dat
met graaf Floris en jonker Willem was meegereisd, of zich later vanuit
Zandvoort naar Egypte had gehaast. Damiate was volstrekt onneembaar,
aldus Beke, dus ook over het water, waarin natuurlijk een of andere blok
kade lag; ook Europese rivieren en havens werden bij dreigend onheil af
gesloten met slagbomen, schipbruggen en kettingen.45' Hoe konden de
met het water vertrouwde Hollanders zich verdienstelijk maken? Volgens
het Haarlemse verhaal voer een met getand ijzer verstevigd schip bij gun-
JAAP VAN MOOLENBROEK
