aans schip genaamd Aquila (Arend). Later vertelden de Venetianen dat dit
schip voorzien was van een grote ijzeren schaar. Dit gehele verhaal was
overigens niet waar. Na de inname van de toren van Galata waaraan deze
ketting was bevestigd, werd die gewoon daarvan losgemaakt, net zoals
vijftien jaar later bij Damiate.46'
Een ander vermaard verhaal is wel historisch. Toen koning Ferdinand
III van Castilië in 1248 de Moorse stad Sevilla belegerde, werd de Gua
dalquivir geblokkeerd door een met ijzeren kettingen aaneengekoppelde
schipbrug. Op 3 mei 1248 voeren twee schepen waarvan de voorsteven
met ijzeren platen was verstevigd, bij gunstige wind met volle zeilen op
deze blokkade af. Het eerste schip had geen succes, het tweede trof de
hindernis zo hevig dat de ijzeren kettingen knapten.47'
Een derde verhaal kwam uit Noord-Europa. Toen aartsbisschop Gerard
1 van Bremen in 1220 in de Weser paalwerk met een ijzeren ketting aan
bracht met het oog op tolheffing, rustten de burgers van Bremen een met
ijzer versterkt schip uit dat bij gunstige wind deze ketting aan diggelen
voer.48'
In de literatuur werd trouwens ook al verteld dat bij Damiate een ket
ting was stukgevaren, tijdens de Vijfde kruistocht wel te verstaan. De
kroniekschrijver Burchard van Ursberg (t 1230) meldde abusievelijk dat
de ketting daar werd aangevallen en doorbroken voordat de eilandtoren
werd bestormd. Volgens de Venetiaan Marino Sanudo Torsello (t 1343)
hadden schepen bij Damiate scheepsbruggen, kettingen en paalwerken
stukgevaren.49' In Friesland werd verteld hoe een kogge uit Dokkum waar
van de voorsteven met ijzer was verstevigd, bij gunstige wind met volle
zeilen de kettingen bij Damiate stukbrak, op raad van de Genuezen, Pisa-
nen, Venetianen en anderen.50' In deze Friese versie dus geen keizer, Wil
lem of zaagschip. Die kan teruggaan op een al bestaand verhaal, met de
Venetiaanse Arend als model.
Het was, zo blijkt, niet moeilijk om vanuit het gegeven van de on
neembare havenstad Damiate de vernieling van een blokkade door een
zeilschip te bedenken. Uniek in het Haarlemse verhaal is eigenlijk alleen
de ijzeren zaag. Hoe zou men aan dit zonderlinge vertelelement kunnen
zijn gekomen? Veel effectieve zaagtijd was er niet voor een snel varend
schip, zou men denken. Mogelijk is de oplossing deze. In bijna alle ge
noemde verhalen horen we over een met ijzer verstevigd schip, een navis
ferrata. Het Latijnse woord voor zaag is serra, en het Haarlemse schip was
een navis serrata (getand, gekarteld). Misschien is de van navis f errata in
een Latijns schriftelijk voorbeeld als een s gelezen, een bekende vergis-
JAAP VAN MOOLENBROEK
