1204 [HH augustus 6; niet gedrukt). Verwijzing bij Van den Bergh, Beschrijving,
p. 42, zegel van Haarlem nr. 5.
13. De hypothese van Enschedé: Sigïllum oppidanorum civitatis de Haerlem Ad Cavsas.
In zijn Inventaris, dl. 111, p. 51 plaatste hij zelf vraagtekens achter oppidanorum
en civitatis. Bij Van den Bergh is het randschrift van de afdruk van 1414 aldus
weergegeven: Sigillum opidi deHerlem ...ad causas. De rand, na opidi geschonden,
biedt geen ruimte voor het woord de, terwijl na Haerlem restanten van letters
zichtbaar zijn. De linkerrand is kennelijk deels zonder randschrift gebleven.
14. Enschedé gaf op dit punt een enigszins vertekend beeld in het voordeel van het
kruis. Voor de hier gegeven beschrijving zie ook A.S. Miedema, 'Over het wapen
van Haarlem', in: Haerlem. Gedenkschrift uitgegeven ter gelegenheid van het vijf-en-
twintigjarig bestaan, Haarlem 1926, p. 66.
15. Nationaal Archief, Den Haag, Graven van Holland, nr. toegang 3.01.01, inv.nr.
20 (1361 november 27). Editie van dit stuk, met opgaaf van het oorspronkelijk
veertigtal zegelaars: W. Prevenier en J.G. Smit (ed.), Bronnen voorde
geschiedenis van de dagvaarten van de staten en steden van Holland, 's-Gravenhage
1987-1991, dl. 1, afdeling 2, p. 198-199 (nr. 286e). Zie ook Van den Bergh,
Beschrijving, p. 42, zegel van Haarlem nr. 2.
16. Geen weg weet ik met Van den Bergh, Beschrijving, p. 42, zegel van Haarlem
nr. 3: '14e eeuw? Een zwaard, de punt omhoog, waarboven een kruisje, ter
weerzijde twee zespuntige sterren. Randschrift:haerlem. Middellijn: 4.5
c. Origineel in groen was, Verzameling'. Niet één van de hier besproken zegels
voldoet geheel aan deze omschrijving. Indien die juist is, betreft het een (nog)
onbekend zegel.
17. Enschedé, Inventaris, inv.nr. 515. Koorn, Inventaris, inv.nr.144y, daar gedateerd
23 maart 1392 (hoewel 1391 aldaar in de 'Inleiding', p. 23). Ik houd hier 1392 aan.
18. Lille, Archives du Nord, archief rekenkamer, nr. B1449, pièce 15382 3.
Beschreven door Demay, lnventaire, dl. I, nr. 3969. Het Haarlemse exemplaar
is prachtig gereproduceerd in Koorn, Inventaris, tussen p. 4 en 5. Zie ook
Hammann, Wat voert Haarlem in zijn schild, p. 22 boven (foto en tekening).
19. Enschedé tekende deze decoratie nog na naar het zegel in zijn archief. Op de
foto in Koorn, Inventaris (zie vorige noot) is dit onderste stukje zegelwas niet
meer aanwezig.
20. Nader hierover zie Koorn, 'Inleiding', p. 23. Idem, 'Middeleeuwse stadszegels',
p. 11 (de opmerking over het zegelstempel niet in haar 'Inleiding').
21. Enschedé, Inventaris, dl. 111, plaat 11 nr. 8; Koorn, Inventaris, inv.nr. 46, met
afbeelding tussen p. 22 en 23 (middelste afb.); Hammann, Wat voert Haarlem in
zijn schild, p. 22 onder.
22. Enschedé, Inventaris, dl. 111, plaat 11, nr3; Koorn, Inventaris, inv.nr. 813C, met
HAERLEM JAARBOEK 2012
