baljuws zijn deze schikkingsformule vervolgens gaan gebruiken in geval
len van doodslag, verwonding en andere misdrijven die niet per se tot een
vete hoefden te leiden. In de rekeningen zien we veel van deze transacties:
het zijn dus geen normale boetes en ze verleenden de officier bovendien
een slecht te controleren macht over een verdachte die nu kon kiezen tus
sen een onzekere rechtzaak of een afkoopsom.10'
Zowel van gewestelijke vorsten - graven, hertogen en koningen - als
van stadsbesturen was het prioriteit nummer één om vetevoering onmid
dellijk de kop in te drukken. In Haarlem probeerde men dat door direkt
na een vechtpartij een vredegebod door de schout te laten afkondigen
dat veertien dagen geldig was. In die termijn moesten de partijen tot een
verzoening zien te komen. De onderhandelingsperiode kon een paar keer
verlengd worden. Wie de vrede toch weer verbrak, liep een zware boete
van 20 pond op, of verloor zij n rechterhand aan de beul.1 Vanaf 1404 wer
den met toestemming van graaf Albrecht van Beieren om de drie maan
den de klokken van de stad geluid ten teken dat iedere keer daarmee de
stadsvrede werd afgekondigd. Desondanks sloeg omstreeks 1385, 1423,
1444 en 1480 telkens de vlam in de pan en vielen in de Haarlemse straten
doden en gewonden als gevolg van te laat beteugelde veten.12' Stads- en
gewestbesturen hadden uiteindelijk de langste adem en wisten verzoe
ning af te dwingen van partijen. De openlijk gevoerde vete deelde daarna
het lot van de godsoordelen en andere archaïsche rechtspraktijken.
In die gevallen waarin geen vete aangezegd kon worden bij gebrek
aan familie, of waarbij het vetevoeren in feite onmogelijk was gemaakt,
voelde de overheid zich toch verantwoordelijk voor het bestraffen van de
dader. Omstreeks het midden van de vijftiende eeuw werden schouten en
baljuws gesommeerd door Karei van Charolais, namens zijn vader Filips
van Bourgondië om altijd vervolging in te stellen in geval van doodslag -
wat neerkwam op een compositieverbod - en bij schuldigverklaring alle
bezit, of zo veel als de privileges toestonden, in beslag te nemen.13' Maar
een dader die meende een gerechtvaardigde doodslag gepleegd te heb
ben, bij voorbeeld uit zelfverweer, liet het vaak niet op een proces aanko
men en vertrok in ballingschap om van daaruit zijn zaak te bepleiten bij
het Hof van Holland. Het doel was dan om een 'landwinning' - toestem
ming om terug te keren- en een 'remissie' - ontslag van rechtsvervolging
- te verkrijgen. Dat was niet goedkoop en daardoor voor arme sloebers
minder geschikt, maar niettemin werd er veel gebruik van gemaakt, ter
wijl het voor de graaf, behalve een bron van inkomsten, ook een manier
was om de eigenzinnigheid van stadsbesturen wat in te dammen. Ver-
HAERLEM JAARBOEK 2014