No. 5602
Zaterdag 23 Januari 1904.
28ste Jaargang
HbagGlaó voor tfflooró- en Suió-éioUanó.
Gemeentebedrijven.
De weduwe Wendel en
hare kinderen,
BUREAU St, Jansstraat. Haarlem.
2,90
0,03
BUITEN L AND,
Frankrijk.
Duitschland.
Spanje.
Servië.
Rusland en Japan.
Overstroomingen in Znid-Afrika.
IHIMT.
ABONNEMENTSPRIJS;
Per S maanden voor Haarlem
f 1,20
Voor de overige plaatsen in Nederland franco per post>1,50
Toor het buitenland
Afzonderlgke nummers
Dit blad verschjjnt dagelijkt, behalve Zon- en Feestdagen.
Hjo of dredacteu r-D i r e c t e u r W. KÜPPERS.
urniiSi
FBIJS DEE ADVERTENTIE».
Van 16 regels 50 Cents
Elke regel meer7l/f r
Groote letters worden berekend naar plaatsruimte.
Dienstaanbiedingen 25 Cents per advertentieh Contant.
AöITE MA NON AGITATE
Dr. K u y p e r's wetsontwerpen hebben
nu juist niet wat men noemtune bonne
presse, d. w. z. een pers, die gaarne prjjst.
Integendeeldecritiek is niet van de li cht
af. Kan men allemaal «denkende»
men's natuurlijk - de strekking niet af
keuren, zooals bjj de Drankwet, dan wordt
toch de techniek aangevallen. En zóó
zit dit den liberalen in het bloed, dat
zelfs Borgesius, wiens eerste Leer
plichtwet zoo'n jammerlijk product was,
van «peuteren» durft praten. Maar in
volle kracht is natuurlijk de liberale cri-
tiek, als de strekking van een wet kan
worden betutteld, geljjk bg de hi rziening
van het Hooger onderwijs.
De«bjjcoDdere leerstoelen»,bjj de Staats
universiteiten kunnen er nog door, maar
het jus promonendi voor Ljjzondere uni
versiteiten, dat zit het «denkend deel
der natie» dwars door den maag. «Wat
verbeelden die Christenen z'ch welDat
zjj «de» wetenschap kunnen dienen
Deïe ergernis straalt in de vrijzinnige
o zoo vrijzinnige bestrjjding door.
Dit zal echter het jus promovendi niet in
den weg staan.
Maar niet alleen bjj ontwerpen van
Christeljjke richting, ook bij een neu
traal voorstel als dat tot regeling der ge-
mi entebedrjj ven, komt de zoogenaamde
vrijzinnigheid om den hoek bjjken. Men
zal zich berinneren, dat laatstbedoeld ont
werp de «bedrijven»welke door een ge
meente in eigen beheer mogen worden
genomen, niet onbelangrjjk inperkt. Ge
oorloofd worden allereerst bedrijven,
waar bij door middel van leidingen in of
boven den grond eenige stof onder het
bereik van de verbruikers wordt ge
bracht of hun diensten worden bewezen.
Ten tweede worden toegelaten instellin
gen, inrichtingen en ondernemingen ten
dienste van het verkeer, den handel, den
landbouw en de nijverheid, uitgezonderd
bankinstellingen.
Al het overige en daar is heel wat
onder te brengen zal verboden zjjn.
Zoo vraagt mr. M. W. F. T r e u b in de
«Vragen des Tjjds.»
„Is bet hebben en beheeren van een op
haalbrug, voor welker doorvaart bruggeld
verschuldigd is, een bedrjjf f Dat van een
markt, waar staangeld gevorderd wordt
Dat van een kade, waar opslag van goede
ren togen betaling van een recognitie toe
gelaten ia T Dat van een overdekte opslag
plaats voor handelsgoederen Dat van een
FEUILLETON,
82.
Vervolg.)
Arme Gretly, zuchtte de jonge klom
penmaker, waarom hebt gij mij zoo lief gehad,
waarom zflt gij mij gevolgd De dood hult
ons in zjjn somber lij kkleed. Ik ben uw slechte
genius. Waarom verstijft uw hart niet van
schrik, terwijl deze ruwe soldaten hunne vrees
niet kunnen verbergen?
Margaretha antwoordde glimlachen d;
O, wat kunt gij slecht op den bodem
van mjjn hart lezen, Frits! Begrijpt gij dan
niet, dat ik gelukkig ben te midden van het
gevaar? Ja, wij zullen sterven, dat weet ik,
dat zie ik, maar gij zult niet meer voor uwe
hardvochtige rechters geleid worden, men zal
n niet veroordeelen en gij zult eervol sterven.
God heeft mijn besluit gezegend en wil nu,
Gat wq in den dood met elkander vereenigd
vullen zijn. Heb daarvoor dank, ,o Heer Ja,
hij de felle bliksemstralen en onder dezen he
'nel, die somber is, als de poorten der hel,
voel ik mijn hart opspringen van vreugde,
nlsof ik bij helderen zonneschijn onder een
boom in onzen tuin gezeten, uwe hand in de
'ujjne hield. Wat nu deze soldaten betreft die
beven, ik kan hen niet beklagen, zjj zjjn slecht
waag een loskraan een pontveer een
apotheek voor armlastigen, welke ook aan
anderen levert een gasthuis ook voor be-
taltnden een badhuis een waschhuis? een
bank van leening een inrichting voor
brandverzekering van onroerende goederen
woonhuizen ter verhuring? landerijen in
eigen beheer landerijen ter verpachting van
den grond zelf? ol ter verpachting van het
daarop wassende gras
We nemen dit gansche ljj»tje over
om te doen zien, dat de aangelegenheids,
welke het betreft, een vruchtbaar onder-
we'p is van gedachtenwisseling. 't Is onder
meDig opzicht een vraag van minder of
meer, vjaarop het antwoord bjj gemeen
schappelijk overleg tusschen Regeering en
Staten Generaal moet worden gegeven.
De Gemeentebedrijven werden tot dus
verre nog niet wette'jjk geregeld, zoodat
bjj de eerste poging, om hiertoe te gera
ken, niet aanstonds een voorschrift zal
getroffen wordeD, dat ieder voldoet. R eds
de vraag, of de Gemeenten al dan niet
vrjj moeten bljjven ten aanzien van wat
zjj wenschen te oudernemeD, is een strijd
vraag, zoodat de juiste omschrijving tot
nog grooter meeniDgsverschil zal aanlei
ding geven. Maar hoe moet dit verschil
opgelost worden, als men, geljjk de heer
T r e u b, spreekt van «principieel verwer
pelijk». Laat men toch bij een zoo bjj
uitstek «vrjje qnaestie» het hoofd keel
houden. Er is hier geen sprake van al
dan niet «liberalistische» politiek. Waar
om kan een libeiaal niet evenzeer van
meening zgn, dat aan gemeentelijk be
heer eenige grenzen dienen te worden
gesteld? En wat steekt er voor specifiek
Christeljjks, wat voor «reactionairs» in
volgende redeneeiing der Mammie van
Toelichting.
//Deze vraag dringt zich bjj de overwe
ging van deze materie op den voorgrond
of het geradeu is aan de gemeente vrijheid
te laten om op elk gebied als ondernemer
op te treden.
„Deze vraag kan niet anders dan ont
kennend worden beantwoord. Geldt het toch
een bedrgf, dan een wetteljjk monopolie be
zit (b. v. door dc ten gevolge van den aan
leg van leidingen vereischte concessie) of
dat feiteljjk een monopolistisch karakter
draagt (zooals bij veel verkeersonderne
mingen het geval is), dan kan de grond
voor gemeente-exploitatie liggen in de om
standigheid, dat de onderneming in zekeren
zin tot den publieken dienst behoort en,
daarom beter onder rechtstreeksch beheer
van het gemeentebestuur wordt gebracht,
of ook in de vrees voor te grooten in
vloed en macht vaneen concessionaris.
voor u geweest en zij ontvangen er nu hunne
straf voor, dat zij het uur van uw dood heb
ben willen verhaasten.
Zij hebben hun plicht gedaan, aprak
Frits op zachten toon. Bid voor hen,
Gretly.
Voor hen bidden vroeg zij verwon
derd.
Als mijne handen niet vastgebonden
waren, zou ik hen kunnen redden, Gretly,
ik zou het ten minste beproeven, want
God beveelt ons, zijne vijanden te vergeven.
Ik kan ook met ééne roeispaan de schuit be
sturen.
De gendarme Girl hoorde deze woorden,
boog zich haastig tot Mathias over en fluis
terde hem toe
De gevangene beweert, dat hij de schuit
zou kunnen behouden, els men hem de han
den vrij gaf.
De sergeant zette een gelaat als een beze
tene en antwoordde
Daar zullen wjj wel voor oppassen, want
haat en wantrouwen hadden nog de overhand
op de vrees bjj hem.
Als hij vrij was, zou hjj in den Neckar
springen en gij noch ik zouden hem daar op
gaan visschen.
Op dit oogenblik verlichtte eene felle blik
semstraal de geheele omgeving en allen zagen
de wankelende bogen van de oude brug, die
scheen te verdwijnen in de bergen van schuim,
die tegen de pijlers uiteen spatten, terwjjl
de boeren, die daarop een laatste toe
vlucht gezocht hadden, wanhopig om hulp
//Betrelt het eene onderneming, die voor
de ontwikkeling van de hulpbronnen der
gemeente van hoog gewicht is, maar die te
onzeker is dan dat een particulier ze kaD
beginnen, dau kan het geraden zijn, dat de
gemeente, liever dan aan een ander gelde-
lijken steun te geven, de zaak zelve ter hand
neemt, in het vertrouwen, dat daardoor de
welvaart en de draagkracht der ingezetenen
in het algemeen zal toenemen.
//In deze en soortgelijke gevallen valt
het algemeen belang der gemeente bjj ge
meenteljjke exploitatie in beginsel niet moei
lijk aan te toonen.
//Nooit echter kan het algemeen belang
er bij gebaat zijn, wanneer de middelen der
gemeente worden gebruikt om aan het vrije
bedrjjf eene concurrentie aan te doen, die
wegen» de feitelijke onbeperkte geldmidde
len, waarover de gemeente kan beschikken,
niet anders dnn doodend is.//
't Wil ons voorkomen, dat speciaal de
ngverheid, de handel, kortom de handel
drijvende middenstand—liberaal of niet
zich met deze redeneering ten volle kan
vereenigen. Er zgn b.v. steden in 't bui
tenland, die de melklererantie ter hand
hebben genomea,oader voorgeven natuur
lijk, dat zulks geschiedt uit bezorgdheid
voor de gezondheid der gemeentenaren.
Maar dan dienen zulke gemeenten ook
de levering van allerlei andere artikelen tot
zich te trekken, eveneens uit zorg voor
de gezondheid. Wat komt er dai echter
van den middenstand terecht? Men ztl
toegeven, dat werkelijk dergelgk voort
woekeren der gemeentelijke txploita'ie
moet worden voorkomen, te meer wjjl
de gezondheidsbelangen op audere wjjze,
door nauwkeurig en gestreng toezicht, val
len te behartigen. Er zoudenop't ge-
biëd der assurantie b.v.meerdere voor-
bee'den te noemen zijn. Genoeg echter
om te doen zien, dat tjjdigp en verstandi
ge inperkiug geenszins uit den booze is,
zoodat naar gemeenschappelijk overleg, om
een goede formule daarvoor te vinden,
ernstig moet worden gestreefd. Dat de
boven besproken grens, door de Rfgeeriüg
voorgesteld, in alle opzichten gelnkkig
gekozen is, zullen wjj niet beweren; er is
o.a. geen rekening gehouden met plaat
sen en omstandigheden. Maar de politieke
hartstochten dienen bjj deze aangelegen
heid buiten spel te worden gelaten, op
dat een oplossing worde gevonden, dio
het juiste midden houdt. De waarheid ligt
ook hier tusschen de uitersten io.
Boof dagenten voor het BuitenlandCompagnie Génerale PublicitéEtrangère
G.Li. DA VBE Sc Co JOHN., b. J ONES SuccParia Slófs Faubourg Montmartre
De D r e y f n s-zaak schuift langzaam
riepen en de armen smeekend ten hemel op
hieven
Als in een droom zag men de boot als
een reusachtige visch naar de brug toezwem-
men.
Aan het roer, sergeant, aan het roer
riep Frits met de gebiedende stem van een
bevelhebber, als gij niet wilt, dat de boot
binnen vijf minuten tegen de pijlers verbrij
zeld wordt.
Hij zag thans Mathias en zijne manschap
pen aan, die, verstomd van schrik, zich
krampachtig aan de bank van de schuit vast
geklemd hielden. De sergeant, die zelf niet
meer denken kon, gehoorzaamde gewillig als
een kind; hjj wilde de boot weer zoo goed
mogelijk in den stroom brengen, maar zjjne
handen beefden, of hjj de koorts had.
De bark draaide en dobberde en naderde
met wonderbaarlijke snelheid de brug, die op
hen toe scheen te springen.
Mathias liet in sombere wanhoop zjjne
roeispaan vallen.
Deze man stort zich in het ODgeluk,
de vrees maakt hem krankzinnig, zeide de
jonge klompenmaker tegen Margaretha; hij is
te dom om eene schuit te besturen. Ik heb
dikwijls houtvlotten mee den Neckar afge
voerd en ik wil niet, dat gij hier zoo treurig
omkomt. Gretly, maak mijne banden lo»,
snjjd de touwen door.
Denk niet aan mjj, antwoordde zij, maar
red deze slechte mannen, als bet mogelijk is.
Handel als een waar Christen.
Zij trachtte met hare teere vingers de
voorwaarts, er valt niet aan te twjjfelen
dat het hem opge'egde vonnis onder de
tegenwoordige regeering ongedaan zal
worden gemaakt.
Te Cherbourg worden proefreizen ge
daan van een onderzeesche boot van ge
heel verbeterde constiuctie. Het vaartuig
is gedeeltelijk cp Staatskosten op een
particuliere werf gebouwd en daarop met
groote zorgvuldigheid naar Cherbourg ge
bracht. De constructie wordt strikt ge
heim gehouden. Uit de proeven is vol
doende gebleken, dat het vaartu'g uit
muntend voldoet. Het kan zeer lang on
der water bljjven, en legt dan, dank zjj
de groote snelheid, die het onwikkelen
kan, groote afstanden af.
In Duitschland, waar op de meeste
hoogescholen de vrouweljjke studenten
niet worden toegelaten tot de anato
mische lessen, wordt dat verbod langza
merhand opgeheven, zoo in Köaigsberg,
waar de vrouwelgke stadenten dezer da
gen verlof hebben gekregen van de me
dische facu teit, om het onderwjjs in de
anatomie te volgen, evenwel afge
scheiden van de stadenten.
Keizer Wilhelm II bezichtigde
eergisteren de proef-inrichting voor wa
ter en scheepsbouw aan de slaizen bjj de
«Thiergarten» en wandelde vandaar te
voet naar het paleis van den rjjkskaose-
lisr, waar de Yoist met graaf V o n
Balow een onderhoud had. Das avonds
nam de Keizer deel aan het diner ten
hnize van den Minister van Esredienst.
Te Tarragona heeft het volk hevig
verzet gepleegd tegen de invoering van
de belasting op levensmiddelen. De
gendarmes moesten verschillende malen
met geweld optreden. Een der man
schappen kreeg een stesn tegen het
hoofd, tengevolge waarvaD bij eenige
oogenblikken daarna overleed. Acht per
sonen zgn gisteren gearresteerd. Zjj zul
len voor den krjjgsraad verschijnen. Te
gen den avond was de rust vrjjwel her
steld. De meeste winkels werden weer
geopend.
Dat koning Peter Ivan Servië de ge
vangene is der koningmoordenaars, bljjkt
weer duideljjk na hjj den kapitein Kob-
t i c h, tot chef van de koninkljjke garde
heeft benoemd. Deze kapitein, was met
Nanmovitch, de eenige paleis-offi
cier, die Alexanderï heeft verraden.
Na is hg schitterend beloond
De financieele toestand wordt steeds
slechter. Belastingverhooging is in zicht.
De vlottende schuld heeft na reeds, on
danks de leening van 1902, de 30 mil-
lioen overschreden.
Te Be» lijn is men de meening toege-
koorden van den gevangene los te maken,
maar zij wendde vergeefsch alle krachten aan,
't mocht niet baten, en op wanhopigen toon
riep zij uit
Ik kan het niet, Frits, ik kan het niet.
Mathias Werner, geheel beheerscht door eene
onbeschrijflijke viees, vestigde werktuiglijk de
oogen op Margaretha.
Deze storm is niet natuurlijk, sprak hij
bjj zich zelveu; wij hebben zeker iemand bjj
ons, die ongeluk aanbreDgt.
Ik wilde dit meisje eerst niet .meenemen.
Dat was eene ingeving.
Met verwilderde oogen staarde Mathias
om zich heen, tn vervolgde; Heb ik geen ge-
ljjk, makkers?
Daar bemerkte bjj, dat Margaretha bezig was
om den gevangene van zjjne banden te be
vrijden en gelukkig een goed voorwendsel te
vinden, om zjjne slechte daad te rechtvaardi
gen, riep hij uit
Ha, gij verraadt ons, gemeen schepsel 1
Vooruit makkers, grijp dit meisje aan en werp
haar over boord. Dan zal de storm wel be
daren.
Zelf durfde hij de hand niet slaan, aan het
onschuldige kind en zjjne onderschikten na
derden aarzelend; maar Margaretha was vol
verontwaardiging opgestaan, zag hen met trot*
schen blik aan en sprak:
Hoe durft gjj, in de dwaze hoop uw
leven te redden, de hand aan eene vrouw
slaan, die zich aan uwe hoede en bescherming
toevertrouwd heeft. Meent gjj door eene mis
daad Gods toorn te kunnen bezweren? Denk
daan, dat de vraag vrede of oorlog tus
schen Rusland en Japan, ten ganste van
den vrede is beslist. Het is nog slechts
de vraag of de Russische R9geering de
verklaring omtrent de handhaving van
den vrede alleen tot Japan zal richten,
of tot alle Mogendheden of' eindel jjk tot de
Mogendheden die in 't bjjzonder bjj de
zaak belang hebben.Hoe echter de vorm der
verklaring ook moge zgn, te Petersburg
is besloten aaa Japan's wenschen zoover
tegemoet te komen dat de vrede ^verze
kerd bljjft.
Veel gewicht wordt gehecht aan een
schrgven van den Gzaar san koning E d»
w ard van Eageland. Weest verzekerd,
schrjjft de Keizer van Rusland, dat ik
niets zal ondernemen wat den oorlog kan
doen uitbarsten, Ik zal getrouw bljjren
aan de beginselen, die grondslag waren
van de Haagsche conventie. En Daily
Mail (hearbevat een telegram uit Tokio,
meldend, dat in een geheime bjjeen komst
van de grootvorsten en de voornaamste
ministers de minister van Oorlog zich
heeft uitgelaten in vredelievenden geest,
bg welke opvatting zjjne ambtgenoot en
zich aansloten.
Alles is dus louter «pais en vrêa,»
hoewel het jongste memorandum van
generaal A 1 e x e j e w te St. Peters
burg ontvangen, geen aangename stem
ming in Japan zal gebracht hebben. De
Rus dringt daarin ain op tjjdeljjke re
geling der aangelegenheden laDgs diplo-
matischen weg, er op wjjzende, datRus-
land's geographische positie en militaire
kracht in verloop van tjjd den toestand
zullen verzekeren. Geen kunstmatige be
lemmering, wordt gezegd, kan dit belet
ten, maar het landleger, Rusland's groot
ste kracht, is thans onvoldoende verte
genwoordigd in het Verre Oosten. Wan
neer dit eenmaal veranderd is, dan zal
de zrak zich gaandeweg vanzelf in Rus-
land's voordeel schikken teiwjjl een veld
tocht thans aller belangea ernstig zou
schaden.
De Engelsche Minister van Koloniën
heeft dezer dagen twee telegrammen van
Lord M i 1 n e r over de overstrooming bjj
Bloemfontein gepubliceerd, welke tele
grammen bjjzonderh.eden bevatten, waar
van we nog geen melding maakten.
Lord M i 1 n e r deelt eveneens mede, dat
de overstrooming veroorzaakt werd door
het baiten zgn oevers treden van den
Boomspruit; er is onmiddelljjk een com
missie benoemd, die zoo veel mogeljjk
zal trachten de van hnn woningen be
roofden onder dak te brengen. Deze ramp
heeft weer tot tal van heldendaden aan
leiding gegeven een detective, een zekere
Macdonald, redde een groot aantal
vrouwen doch werd ten slotte door over-
groote afmatting zelf in den stroom mee
gesleept en verdronk.
Eergisterenmorgen zgn de ongelukki
ge slachtoffers, wier Ijjken men gevon-
gij, dat gij geene rekenschap zult moeten af
leggen van mjjn dood, gjj, die deel uitmaakt,
van het menscheljjk gericht
Neen, geen medeljjden! riep de sergeant
buiten zich zeiven.
Uwe tegenwoordigheid ia oorzaak van dezen
storm.
Margaretha antwoordde niet meer, zjj vouw
de de armen voor de borst en met de oogen
op Frits Wendel gericht, wachtte sjj degen-
darmen af.
Maar door eene bovenmenschelijke in
spanning had de jonge klompenmaker zich
op weten te richten en hjj riep den mannen
toe
Lafaards en dwazen, die gij zijt, raak
dit meisje niet aan of ik laat de schuit om
slaan.
Girl en Wilhelm bleven staan.
Gehoorzaamt, luister niet naar dezen
ellendeling, riep Mathias buiten zich zei ven.
Dit meisje heeft den dood verdiend. Waar
om wilde zij de boeien van onzen gevangene
verbreken
Omdat hjj de handen vrjj moet heb
ben om u te redden, antwoordde Margare
tha. Frits Wendel heeft mjj verzekerd, dat
hjj ook met óéne roeispaan de schuit kan
sturen.
Wordt vervolgd)