IJSKELDERS
In onze moderne tijd hebben wij allerlei gemakken tot onze beschikking, zoals
middelen van vervoer waarmee mensen en goederen van de ene plaats naar de
andere gebracht kunnen worden: trein, auto, fiets, luchtballon, vliegtuig en zo
meer. Dan zijn er verbeterde methoden van verwarming van huizen, scholen e.d. En
tenslotte zijn er tegenwoordig methodieken waarbij niet de verwarming, maar juist
afkoeling een groot gemak geeft.
Koeltechnieken worden al sinds eeuwen en overal ter wereld ontworpen en toege
past, en, zo het zich liet aanzien, onafhankelijk van elkaar. Dat blijkt uit
een boek dat sinds kort alleen over dit onderwerp is verschenen. De titel luidt:
"Ijskelders, koeltechnieken van weleer", A.W. Reinink en J.G. Vermeulen, uitge
verij Heuff, Nieuwkoop 1981.
Ijs wordt meestal geassocieerd met het schenken van ijsgekoelde champagne, die
ook al in de vorige eeuw werd genoten, maar alleen door de weiges telden. In
die tijd waren er trouwens geen ijskasten, zoals tegenwoordig, maar onze voor
ouders waren wel zo vindingrijk om in de winter ijs te verzamelen uit bevroren
plassen, meertjes of sloten, om dat voor de zomer op te slaan in diepe kuilen
die weer geïsoleerd werden tegen warmere buitentemperaturen, een soort ijskast
dus: de ijskelder.
Ijsblokken werden trouwens ook in heel andere situaties gebruikt. Zo kunnen we
bijv. denken aan het koelen en conserveren van voedingsmiddelen, verkoeling bij
verwondingen en ziekten om de koorts te drukken; penicilline bestond in die tijd
immers nog niet! Mijn zwangere moeder trok zich in warme tijden ook terug in de
kelder
In Bloemendaal is tot nu toe een zèstal ijskelders gevonden; het is niet onmoge
lijk dat er vroeger nog meer kelders zijn gebruikt, maar dat ze vervolgens dicht
gegooid zijn vanwege gevaar voor instorting. Het is bovendien niet onmogelijk
dat in de loop van de tijd nog kelders worden herontdekt.
Kennelijk hebben de bouwers onafhankelijk van elkaar of in verschillende tijd
perken deze hoge kelders gebouwd. Wat is nu de reden voor zulke hoge ruimten?
Is het vanwege de constante koeling van zuLke grote luchtreservoirs? En dan op
een optimale temperatuur? Niet te warm en niet te koud.
Wij zullen een aantal van onze Bloemendaalse ijskelders voor u beschrijven.
Enkele zijn van buiten nog in goede staat, zoals die in Middenduin.
Het poortje van deze ijskelder staat direct langs het pad van Middenduin en
stond eind december 1981 onder een fraaie dikke laag sneeuw. De Zanderijvaart
was dan ook stevig dichtgevroren, zodat je de neiging kreeg om het ijs eruit
te hakken en het in een diepe kelder te bewaren voor warmere tijden.
De ronde koepel lag onder een laag maagdelijke sneeuw. Het groene deurtje heeft
nog steeds een kleine vierkante opening, waardoor de vleermuizen de gelegenheid
krijgen om in en uit te vliegen. Deze ijskelder op het landgoed Middenduin is
wel een merkwaardig specimen. Het geheel ziet er goed uit (zie foto)
Bovendien zijn interessante details waar te nemen. Deze ijskelder is (of liever
was) 9 meter diep en 5,5 meter in doorsnee en bereikbaar via een korte oplopende
gang. Vroeger zijn er drie deuren in die gang geweest om de warmte buiten te
houden. Nu is er alleen een solide buitendeur, met de tekst "aanraken zeer
gevaarlijk". Een getekende schicht is als waarschuwing bedoeld, maar we mogen
wel aannemen, dat ook deze kelder weer is dichtgegooid om ongelukken te voor
komen. Ondanks deze ene deur is de binnentemperatuur slechts aan geringe fluc
tuaties onderhevig. De kelder bergt geen blokken ijs uit de Zanderijvaart meer,
maar herbergt wel andere, haast even levenloze objecten, die al evenzeer van het
stabiele klimaat profiteren: net als veel andere ijskelders is die te Middenduin
als winterkwartier door een kolonie vleermuizen in bezit genomen. Voor het
9
