HET PROVINCIAAL ZIEKENHUIS TE SANTPOORT
Inleiding
Binnen de gemeentegrenzen van Bloemendaal is op de vroegere buitenplaats "Meer
en Berg" te Santpoort al meer dan een eeuw het 'Provinciaal Ziekenhuis' ter
verpleging van psychiatrische patiënten gevestigd.
Zowel uit medisch- als cultuurhistorisch oogpunt is dit een interessant instituut.
Mevrouw T. Lindeman-Meijerink, oud-bibliothecaresse van het PZ, was zo vriende
lijk voor ons iets over de geschiedenis van de psychiatrie in het algemeen en
die van het Provinciaal Ziekenhuis in het bijzonder te schrijven. Het eerste
deel van haar artikel treft u hieronder aan.
Zolang het mensdom bestaat, zolang zijn er mannen, vrouwen en kinderen geweest,
die afweken van de doorsnee-mens. Ze pasten niet precies in het dagelijks
patroon van het leven en naar gelang van dat patroon in die bepaalde tijd
werden ze behandeld.
In de alleroudste geschriften kunnen we terugvinden, dat de geestelijke afwij
kingen, evenals de lichamelijke trouwens, werden toegekend aan bovennatuurlijke
invloeden (heden ten dage nog bij de zg. primitieve volken)
Het was een straf of wraak van een god of geest, die het verstand kon wegnemen,
of verstoren of verduisteren.
Maar ook kwamen tegenovergestelde voorstellingen voor, waarbij de geesteszieken
juist uitverkoren waren, visioenen zagen en voorspellingen konden doen. Deze
imponeerden de primitieve mens zeer diep.
Maar of het nu de angst voor het kwaad was, dan wel heilig ontzag voor het boven
menselijke, beide richtingen begreep men niet en men had er grote 'vreze' voor.
Soms waren er dus eerbiedige diensten en uiterste zorg, anderzijds waren uitban
ning, afwijzing, mishandeling en soms vernietiging de behandelmethoden. Want er
werd wel gezocht naar wegen om de geestelijk gestoorden te helpen. Men kwam dan
met zijn klachten bij degene, waar men ook met zijn lichamelijke klachten heen
ging in die tijd, naar een priester of medicijnman.
Eeuwen voor onze jaartelling waren in Griekenland en Italië al tempelsanatoria
waar zieken en geesteszieken dagen en nachten konden verblijven, ze werden ge
holpen door priesters. Deze 'behandelingen' hadden naast een magisch karakter,
toch ook een wetenschappelijke kant. Medicamenten en kruiden werden gegeven,
maar ook werd veel aan muziek, sport en dans gedaan om de zieke geest af te
leiden. (In de Bijbel: David, die met zijn harp Saul probeert op te vrolijken
in zijn sombere perioden)
De Arabische wereld stond, waarschijnlijk ook onder invloed van de Indische en
Chinese wijsheden, zeer tolerant tegenover de geestelijk gestoorden. De medica
menten bestonden in die tijd meestal uit krachtige braak- en purgeermiddelen
(om de kwade sappen af te voeren), uit aderlatingen, hongerkuren en magische
stenen. Deze middelen zijn zeker tot ongeveer 1900 gebruikt.
Het meest rationeel stonden Hippocrates in Griekenland en Galenus bij de Romei
nen tegenover de waanzin. Zij zagen de verschijnselen als een ziekte van de
hersenen.
In ongeveer 300 jaar na Chr. zijn de Griekse en Romeinse culturen uitgeblust,
een tijd van verval breidt zich dan over heel West-Europa uit.
17
