HOE OUD IS 'BOSCH EN LANDZIGT'?
'Bosch en Landzigt' is, zoals misschien niet ieder weet, de naam van het grote
grijze huis aan de Zandvoortseweg bij de Viersprong in Aerdenhout. Het is een
merkwaardig huis, hoe oud zou het zijn?
Dat is een vraag die moeilijk te beantwoorden is. We zeggen maar heel oud en
bedoelen dan enkele eeuwen. In alle boeken over de geschiedenis van Aerdenhout
staat vermeld, dat de vroegst bekende verkoop van het huis heeft plaatsgehad in
in het jaar 1762. Dat zal dan wel zo zijn, in ieder geval begint omstreeks deze
tijd de geschiedenis van het huis.
Pieter Mabë en Barend Grevingh waren de kopers en zij verkochten in 1797 hun
bezit, waarvan ook de herberg "De Haringbuys" deel uitmaakte, aan H.J. Koenen.
Voor het eerst heet het huis nu een buitenverblijf en draagt het de naam 'Bosch
en Landzigt'Mabë en Grevingh hebben dus het huis verbouwd en vanaf dat ogen
blik begint het een nieuwe geschiedenis. We kennen eigenaren en koopsommen, maar
dat is alles ver verleden tijd, Pieter en Barend en H.J. Koenen komen we in
Aerdenhout niet meer tegen en ze staan in geen enkel telefoonboek.
We kunnen ze niets meer vragen, we kunnen alleen maar gissen naar wat er voor
hun tijd bestaan heeft, daar aan het Klaphek. Het valt immers aan te nemen, dat
aan het klaphek in de weg naar Zandvoort, dat toegang gaf tot de Wildernis, het
jachtgebied van de heren van Brederode, al vroeg bewoning is ontstaan. Het lag
namelijk bij de kruising van de wegen oost-west en noord-zuid, op een plaats
waar duinzand en veen aan elkaar grenzen.
Met het noemen van de naam Brederode zijn we al in de 13e eeuw terechtgekomen.
Er was trouwens meer oude bebouwing in dit deel van Kennemerlandmen denke aan
Groot Bentveld, dat al in de 11e eeuw genoemd wordt.
We hebben dus vermoedens van een eerbiedwaardige leeftijd van het huis aan het
klaphek en daarin kan men gesterkt worden door twee tekeningen, die van het oude
klaphekhuis bewaard zijn gebleven. De eerste is van H. Tavenier uit 1773 en uit
1774 is er een tekening van Jacob Cats, die meer bekendheid heeft, want hij staat
in enkele werken over de geschiedenis van Aerdenhout afgebeeld.
Op die tekening ziet men het huis en het daarvoor gelegen klaphek. Enkele dingen
vallen op: naast het, in vergelijking met het buurhuis tamelijk statige, huis
staat een boerenwagen, het was hier dus nog een boerenhofstede. Daarvoor pleiten
ook de vele handvorm-ijsselsteentjes die men thans nog achter 'Bosch en Landzigt'
in de grond kan vinden, net als achter de aangrenzende boerderij 'De Viersprong',
waar de grond voor de stal ermee geplaveid is.
Er is echter iets belangrijkers en dat zijn de vensters. Jacob Cats was zo vrien
delijk ze nauwkeurig te tekenen. Het zijn vensters, duidelijk in tweeën gedeeld,
met van onderen luiken en van boven waarschijnlijk glas in lood in het kozijn.
Dergelijke vensters stammen uit de 16e en 17e eeuw. Het huis aan het klaphek zal
dus, gezien de omstandigheden - Brederode, Wildernis, Klaphek - al heel wat jaren
over zijn pannendak hebben voelen gaan, voordat Jacob Cats de tekenstift ter hand
nam. Niet onmogelijk stamt het bouwsel al uit de jaren 1500! Het uithangbord aan
de gevel is niet veel meer dan een verzinsel.
De tekening van Tavenier uit 1773 laat het huis zien als een eenvoudige woning,
een boerenhuis, maar toch van enige afmeting. Terzijde van de voordeur zijn aan
iedere kant twee ramen, met luiken aan de onderste helft en boven glas. Ook op
deze tekening heeft het een aanzienlijke voorcroft, maar deze kan te danken zijn
aan een dichterlijke vrijheid van de tekenaar, want waar is hier de 'Haringbuys'?
Op de plaats waar de herberg zou moeten staan tekende hij een bosje. Men heeft
vermoed, dat de voorgevel vroeger meer naar achteren gelegen heeft, doch dit is
niet juist, want onder de planken van de tegenwoordige vloer van de woonkamer
kan men nog zien dat hier eens plavuizen gelegen hebben en dat is dus een over
blijfsel van een veel oudere vloer. De voorkamers zijn dus nooit later bij
19
