'VILLAPARKEN IN NEDERLAND'
Een onderzoek aan de hand van het villapark Duin en Daal te
Bloemendaal 1897-1940, door Jannes de Haan.
In de loop van de 19e eeuw ontstonden in tal van zich industria
liserende landen de villaparken. Deze villaparken lagen op enige
afstand van de steden en waren er mee verbonden door middel van
spoorwegen en later ook interlokale tramlijnen. Het ontstaan van
villaparken viel samen met en werd versterkt door de toenemende
industrialisering en urbanisatie. De stad werd een steeds onaan
trekkelijker woonplaats; overvol en ongezond. De "natuur" werd
door de ontwikkeling van het spoorwegstelsel voor steeds meer
welgestelden gemakkelijk te bereiken. Zij trokken dan ook naar
plattelandsgemeenten die de natuur, in de vorm van bos, heid en/
of duin, konden bieden.
In de provincie Noord-Holland, gezegend met de gemakkelijk te
bereiken natuurrijke streken van Zuid-Kennemerland en het Gooi,
nam in deze beide gebieden de exploitatie van villapark in het
laatste kwart van de 19e eeuw snel toe; met een duidelijke ver
snelling in de jaren voor de eeuwwisseling. Het Gooi werd ont
sloten door de oosterspoorweg uit 1873 en Zuid-Kennemerland lag
bij de spoorlijnen van Amsterdam/Haarlem naar Den Haag, respec
tievelijk naar IJmuiden.
In eerste instantie was er sprake van de trek van de zeer wel
gestelden naar buiten die er, in de traditie van de 17e en 18e
eeuwse buitenhuizen, zeer grote villa's bouwden en bewoonden.
Daarna, met name vanaf het laatste decennium van de 19e eeuw, ver-
vertrok ook de meer welgestelde middenklasser. Het was juist voor
deze groep dat villapark na villapark ontwikkeld werd, waardoor
karakter en aanzien van tal van landelijke gemeenten volkomen ver
anderde. Zo ook dat van de gemeente Bloemendaal. Van een slaperige,
wat armoedige plattelandsgemeente, die gedomineerd werd door het
grootgrondbezit, werd Bloemendaal een snelgroeiendewelvarende
gemeente met een suburbaan karakter. Deze ontwikkeling werd in
gang gezet door de stichting van het villapark Duin en Daalin
1897/1898 door de N.V. Binnenlandsche Exploitatie Maatschappij
voor onroerende Goederen op de gelijknamige buitenplaats. Voor dit
villapark ontwierp de bekende landschapsarchitect Leonard Springer
de inrichting en het wegenplan. Duin en Daal was Bloemendaals eer
ste succesvolle villapark en vormde het begin van een ware golf van
villaparken in Zuid-Kennemerland in de periode 1900-1930, waarbij
het gebied van Aerdenhout tot één groot conglomeraat van villapar
ken werd.
Het boek "Villaparken in Nederland" gaat over villaparken in het
algemeen en over het villapark Duin en Daal te Bloemendaal in het
bij zonder
Het boek bestaat uit twee, nauw verbondendelenHet eerste deel,
gevormd door de hoofdstukken 1,2, en 3, gaat over villaparken.
Hoofdstuk 1 geeft een algemene inleiding op ontstaan en ontwikke
ling van de villaparken in Amerika en Europa, toegespitst op de
situatie in Nederland en Zuid-Kennemerland. Dit hoofdstuk heeft tot
doel duidelijk te maken dat de ontwikkeling van villaparken een al
gemeen voorkomend verschijnsel is in de zich industrialiserende
landen van de 19e eeuw. Kortom, het hoofdstuk biedt een historisch
kader voor de ontwikkelingen in Nederland.
6
