Landgoed Vogelenzang
-
ie noffledcn x hclstva"OCffl>;/wnc m i xt jackx kasrii Cccombinecrf
Links: Huis te Vogelenzang en Teylingerbosch.
Kaart van landmeter Daniel Engelman uit 1794, pentekening in kleur.
(coll. Huize Vogelenzang).
Wandelen in en rond het dorp Vogelenzang is wandelen
in een omgeving waar de tijd lijkt te hebben stilgestaan. U
ziet een nog heel gaaf landschap van oude strandwallen en
-vlakten, met historische veenweiden zonder horizonver
vuiling. De beeldbepalende kerk dateert uit de tweede
helft van de negentiende eeuw. Het monumentale groen
rondom de twee historische huizen is nog wel een eeuw
ouder. Het mooie, fraai op een hoogte gelegen huis ver
van de weg, omringd door oude lindebomen is Huis te
Vogelenzang.
Puinhoop
Eens waren de oude bossen hier de jachtgebieden van de
graven van Holland. In 1290 liet Graaf Floris V te
'Voghelsank' een jachtslot bouwen waar nu niets meer
van over is. Het veengebied van de strandvlakte werd
omstreeks 1400 ontgonnen. Het huis van de graven
raakte zodanig in verval dat het in 1550 werd omschreven
als 'genoegzaam eenen puinhoop'. Aan het einde van de
zestiende eeuw liet Harm Olthoff 'de Olthoff' bouwen
naast de ruïne. Dat huis werd al gauw 'Teylingerbosch'
genoemd, niet te verwarren met het Huis Teylingen, dat
veel zuidelijker lag. Wij kennen Teylingerbos nu als het
witte huis aan het einde van de Bekslaan. De vierkante
omgrachting is nog bijna volledig aanwezig. Hierbinnen
staat ten oosten van het huis het herinneringsmonument
van de Jamboree.
Bomenrond
Aan het begin van de 18de eeuw was Teylingerbos een
belangrijke buitenplaats. Huis te Vogelenzang, dat omst
reeks 1600 was gebouwd, kwam aan het einde van de
achttiende eeuw in het bezit van de Amsterdamse koop
man Jan van Marselis. Deze voegde Teylingerbos bij Huis
te Vogelenzang. Zijn zoon het rondom beide huizen een
park aanleggen in vroeg-landschappelijke stijl. Deze aanleg,
die in 1794 door landmeter Daniël Engelman werd opge
meten en getekend (zie de bijgevoegde kaart), is in grote
lijnen nog in het park te herkennen. Het origineel van
deze prachtige, historische kaart hangt nog steeds in de hal
van Huis te Vogelenzang. Het is zeer waarschijnlijk dat de
ontwerper (bijna zeker J.G. Michaël, die ook werkte op
Beeckestijn en Elswout) moest uitgaan van een reeds
bestaande geometrische aanleg. Daarop duiden niet zozeer
de zichtassen van beide huizen die op één punt uitkomen,
tegenwoordig op het gebied van de Amsterdamse
Waterleidingduinen. Deze zijn kenmerkend voor de nog
zeer vroege landschapsstijl.
Pas echt typerend voor een oorspronkelijk geometrische
tuin zijn de regelmatige en symmetrische vorm van de
centrale vijver, de aftakkingen van het water en de lanen
die samen een rechthoek vormen. Verderop liep weer een
dwarsas tussen de moestuin en een boomgaard door.
Zoals op de kaart te zien is, liep de sloot, de zogenoemde
duinsloot, links uit op een halve 'bomenrond'. Een bo
menrond is een cirkel van bomen, meestal een dubbele
rij, die een kenmerk is van de overgangsstijl tussen de
geometrische stijl en de landschapsstijl. Het ontwerp is
dan wel landschappelijk en los van het strakke keurslijf
van de geometrie, maar toch wordt nog teruggegrepen
op de vertrouwde vormen.
Op de kaart zijn meer cirkels te herkennen, die overigens
op het landgoed zelf nauwelijks meer zijn terug te vinden.
In het ontwerp van Elswout zijn deze cirkels er niet meer,
Ons Bloemendaal, 23e jaargang, nummer 3, najaar 1999
9
