Vogelenzang, ontwerp voor
een bloementuin voor huize
Casa Nuova
L.A. Springer,
24-11-1910.
Kaartmateriaal als historische bron
Pas in de laatste decennia worden oude kaarten gebruikt als
bronnen voor historisch onderzoek. Vroeger was men daar
huiverig voor. Ervan uitgaande dat de informatie weinig
betrouwbaar was, een vaak terecht gebleken uitgangspunt,
bleef hun gebruik beperkt tot een illustratieve of decoratieve
functie. Denk aan de schilderijen van Vermeer, met op de
achtergrond een grote kaart. Ook polderkaarten, zoals die
van 'thoogh-heemraetschap vande uytwaterende sluysen in
Kennemerlant ende West-Frieslant' uit 1 745, waren vaak
vooral bedoeld als wanddecoratie. De afbeeldingen van de
wapens van hoogheemraden en dijkgraven nemen de meest
prominente plaats in en de randversiering is uitbundig. Aan
vankelijk was zo'n kaart wel goed opgemeten en betrouw
baar. Maar in de loop der tijd volgden heruitgaven, waarbij
het belangrijker was dat de wapens van de nieuwe 'heren en
graven' vernieuwd werden dan dat een kostbare, nieuwe
opmeting ten behoeve van het kaartbeeld verricht werd. Dat
kaarten vaak werden doorverkocht, gekopieerd en 'gesarn-
peld' en slechts met wijziging van datering en naam van de
uitgever opnieuw werden uitgebracht, leidde tot de uitdruk
king 'de (koper)plaat poetsen'.
Achtte men lange tijd kaarten onbetrouwbaar, thans gaat
men ervan uit dat ze voor onderzoekers van landschap en
van de elementen die daarin voorkomen belangrijke infor
matie kunnen opleveren, mits de cartografische gegevens
worden gecombineerd met die uit andere bronnen, bijvoor
beeld archiefonderzoek. Zelfs bouwlristorici kunnen er soms
waardevolle gegevens aan ontlenen, bijvoorbeeld indien er
min of meer concrete afbeeldingen van boerderijen, kaste
len en andere bouwwerken op staan. Voor historischgeo-
grafen die de geschiedenis van het landschap bestuderen is
de kaart de bron bij uitstek waarvan zij de topografische ge
gevens bestuderen en interpreteren. Kennis van oude kaar
ten (de bronnen) en kennis van de geschiedenis van het be
treffende gebied (de wetenschap) staan daarbij in een zekere
wisselwerking tot elkaar. De bronnen leveren het materiaal
voor meer kennis én meer kennis geeft een betere beoorde
ling en waardering van de bronnen. Als bronnenmateriaal
bij historisch onderzoek moeten oude kaarten dus waar
maar mogelijk gebruikt worden in combinatie met andere
bronnen, zoals: archeologische opgravingen en andere bo-
demresten, archieven, literaire beschrijvingen, figuratieve
voorstellingen, objecten etc.
De betrouwbaarheid van oude kaarten
Ik heb hiervoor al even aangegeven dat de bewijskracht en
betrouwbaarheid van oude kaarten als een probleem werd
ervaren. In die betrouwbaarheid of nauwkeurigheid kunnen
we drie soorten onderscheiden die elkaar in de praktijk
meestal beïnvloeden:
1) de chronometrische betrouwbaarheid. Deze betreft de
vraag in hoeverre de kaart de situatie op het moment van
32
Ons Bloemendaal, 26e jaargang, nummer 1, lente 2002
