Het ontstaan van Overveen
Door Wim Post
Toen de Spaanse troepen hier orde op zaken kwamen stellen, maakte
ook Kennemerland roerige tijden door. Dit weten we uit de geschied
verhalen over het Beleg van Haarlem in 1572-1573 en is op te
maken uit de schilderijen en prenten die hierop betrekking hebben. In
de hierna volgende bijdrage vormt zo'n prent het vertrekpunt. Nu eens
niet om het krijgsgebeuren te belichten, maar om aan de hand van een
zo op het oog klein detail het ontstaan van Overveen te reconstrueren.
Pas omstreeks het einde van de zestiende eeuw krijgt Over
veen als een buurtschap met een kapel en enkele huizen
voor het eerst enig contour. Zulks is op te maken uit een
kopergravure van Coenraet Decker uit 16 7 7 waarvoor hij
een tekening, die Pieter Saenredam (1597-1665) achteraf
maakte van het Haarlems Beleg in 1572, als vertrekpunt
nam.
De gravure biedt een gezicht in vogelvlucht op het om
muurde Haarlem en zijn omgeving. Op de voorgrond zien
we de kampementen van de Spanjaarden, hun geschutsstel-
lingen en hun leger. Voorts staan afgebeeld het Regulieren
klooster (in het midden)het Leprooshuis (midden rechts)
en 't Huis te Kleef (rechtsonder). Op de achtergrond ziet
men links een zeeslag op het Haarlemmermeer en rechts de
Noordzee achter de duinen. Rechts, tegen de rand van de
prent, treft men 'Ooverveen' bij de huidige splitsing van
de Zijlweg in de Korte Zijlweg (links) en de Bloemendaalse-
weg (rechts).
De St. Quirinuskapel
Waar nu de parkeerplaats van restaurant Roozendaal ligt,
bevond zich al in de Middeleeuwen de kapel van Tetterode,
aan de Romeinse martelaar-heilige
St. Quirinus toegewijd, op de kaart
te herkennen door het torentje
met een kruis. Mogelijk ten over
vloede merken we op dat destijds
dergelijke kapellen zeker geen
zeldzaamheid waren. Zo zijn er in
de door de heren van Brederode
bestuurde ambachtsheerlijkheid
naast de St. Quirinuskapel nog
meer godshuizen, zoals de Petro-
nellakapel van het grafelijke Huys
te Aelbertsberg (in de omgeving
van het meertje van Caprera) en de
kapel op Huys te Vogelenzang.
Ook buiten de gemeentegrenzen
26
liggen er verschillende, bijvoorbeeld de kapel van het Huys
ter Kleef (aan de Kleverlaan) en die bij het kasteel Brederode
te Santpoort.
Achter de Quirinuskapel ligt een kerkhof en westwaarts,
nog iets verder weg, een blekerij (later vervangen door een
tuinderij). Ook aan beide zijden van de tegenwoordige
Korte Zijlweg, tussen Brouwersvaart en Zijlweg, liggen ble
kerij en. Deze behoren toe aan de toen bekende adellijke
familie Ramp die in het Overveense veel bezittingen heeft.
Deze familie bewoont dan het kasteel Rolland, dat stamt uit
de dertiende eeuw. Aan dit bouwwerk dankt de Rollands
laan haar benaming mede verwijzend naar de locatie waar
dit in 1737 gesloopte kasteel was gelegen.
Meer noordelijk van de Quirinuskapel, in de richting van
Bloemendaal dus, vindt men in deze periode een oude her
berg, genaamd De Hoeibarg. Weer daarnaast staat een huis
en erf, dat aan de achterzijde grenst aan het duingebied
(toen 'Wildernis' genoemd) van de familie Ramp.
Het Schoutshuis
Aan de overzijde van de kapel, waar nu 'Van Ouds het Raad
huis' staat, lag indertijd een groot gebouw, in de gemeente
het belangrijkste: het Schoutshuis. Het is de gehele zeven
tiende eeuw eigendom van de op dat moment regerende
Schout (burgemeester) die met zijn Schepenen (wethou
ders) de gemeente bestuurt. Veelal worden deze functies ver
vuld door vooraanstaande Haarlemmers - brouwers en ook
wel kooplieden die hier bezittingen hebben. Hun vergaderin
gen en ook wel rechtszittingen vinden in het Schoutshuis
plaats. Van betekenis is op deze locatie ook herberg De
Swaen, die al sinds de vijftiende eeuw een belangrijke, zo
niet de belangrijkste, pleisterplaats in Bloemendaal is.
De overige bebouwing aan de Zijlweg, richting Haarlem, is
omstreeks het einde van de zestiende eeuw gering van
Ons Bloemendaal, 28e jaargang, nummer 3, herfst 2004
