Het Hongaars Strijkkwartet
en Oscar IVIendlik
door Grad de Graaff
Van zondag 3 april tot en met zondag 24 april hangt in de tentoon
stellingsruimte 'Achter de Zuilen' van het gemeentehuis in Bloemen -
daal een groot aantal werken van de Hongaarse kunstschilder Oscar
Mendlik (1871-1963). Mendlik woonde met zijn vrouw Julia
Mijnssen in de villa Erdölak in Aerdenhout die ze in 1903 lieten bou
wen. Hij maakte daar bijna zestig jaar lang prachtige portretten en
zeegezichten.
De krijttekening van het Hongaars Strijkkwartet op de voor
pagina is om verschillende redenen interessant: als histo
risch belangrijk document en als één van de weinige
groepsportretten die door Mendlik zijn gemaakt.
De afgebeelde musici zijn van links naar rechts: Zoltan
Székely - 1ste viool; Alexandre Moskowsky 2de viool;
Dénes Koromzay - altviool; en Vilmos Palotai cello. Met
uitzondering van Moskowsky, die in Rusland is geboren,
zijn de drie anderen afkomstig uit Hongarije, waar ze de
Franz Liszt Academie in Boedapest hebben gevolgd.
Zoltan en Mientje Székely
Zoltan Székely (1903 - 2001) is de zoon van een arts, die na
de Eerste Wereldoorlog op de treinen van het Rode Kruis
Hongaarse kinderen naar pleeggezinnen in Nederland bege
leidt. In 1922 regelt hij voor Zoltan een verblijf in
Nijmegen bij de familie Everts. Dochter Igminia (Mientje)
Everts, medewerkster van het Rode Kruis en violiste, trouwt
Zoltan enkele jaren later.
Zoltan treedt als solist op bij verschillende orkesten in Ne
derland en krijgt in 1922 de gelegenheid voor te spelen bij
Mengelberg. Met Béla Bartók (1881-1945), de Hongaarse
componist en pianist speelt hij diens tweede sonate in de
Kleine Zaal van het Amsterdams Concertgebouw. Bartók
wordt een goede vriend met wie Zoltan langdurig persoon
lijk en schriftelijk contact houdt en die aan hem zijn enige
vioolconcert op draagt.
Het Rietveldhuis in Bloemendaal
In 1935 betrekken Zoltan en Mientje een huis in Bloemen
daal dat ze door de architect Rietveld hebben laten bouwen.
Door de gebruikelijke functionele indeling die Rietveld han
teerde, was het huis naast bewoning tevens geschikt voor
muziekrepetities. Ook weten we dat er een speciale berg
plaats was aangebracht voor de viool van Zoltan, een
Stradivarius van 1718, de 'Michelangelo' genaamd.
Twee jaar later, in 1937, sluit Zoltan zich als 1ste violist aan
bij het Hongaars Strijkkwartet. Zowel als solist maar ook in
zijn functie als leider van het kamermuziekkwartet heeft
Zoltan veel succes en wordt hij alom beschouwd als één der
bekwaamste violisten ter wereld.
De oorlog
De Tweede Wereldoorlog verstoort het patroon van optre
dens in het buitenland. Eerst zijn er nog concerten in Ne
derland, maar vanaf 1941 wordt het steeds moeilijker om
het hoofd boven water te houden. John de Jong Schouwen
burg, later bestuurslid van het Amsterdams Concertgebouw,
neemt tijdens de hongerwinter het initiatief om privé-con-
certen te organiseren in eigen huis en in dat van vijftien
welgestelde mede-inwoners van Aerdenhout. Genodigen
betalen in natura, bijvoorbeeld met een brood, een zakje
erwten of een stukje zeep.
Waarschijnlijk heeft Oscar Mendlik bij één van die gelegen
heden, of anders tijdens een repetitie, de krijttekening ge
maakt. Mendlik beeldde zelden personen ten voeten uit af.
Wat deze tekening betreft kun je je afvragen of de verhou
dingen van de bovenlichamen met de armen en benen wel
goed zijn getroffen, maar dit neemt niet weg dat de ernst en
de toewijding bij het samenspel van de kwartetleden heel
duidelijk in beeld zijn gebracht. Je ziet en hoort ze als het
ware muziek maken, deze musici zijn springlevende men
sen!
Buitenland
Als de oorlog ten einde is, geeft het Hongaars Strijkkwartet
weer openbare concerten, te beginnen in Nederland; acht
maanden na de bevrijding komen de buitenlandse toernees.
In 1948 vindt met succes het debuut in New York plaats,
waarna de leden in de volgende jaren hun domicilie in de
Verenigde Staten zoeken.
In 1972 wordt het Hongaars Strijkkwartet na vele wereld-
10
Ons Bloemendaal, 29e jaargang, nummer 1, lente 2005
