Reliekverering
Reliekkastje in de pastorie van Overveen.
In 2001 maakte dr. Henk van Os een dubbeltentoonstelling
over reliekverering onder de titel Op Weg naar de Hemel.
Het belang van relieken werd daarbij als volgt kort uitgelegd:
'In de Middeleeuwen vormden heiligen en hun relieken het
middelpunt van devotie. Aan beenderen of bezittingen van
heiligen werden bovennatuurlijke krachten toegekend. Ook
voorwerpen die in contact waren geweest met heiligen kon
den als reliek worden vereerd. Via al deze religieuze voor
werpen konden toeschouwers, zo geloofde men, contact krij
gen met het goddelijke en zelf iets van de goddelijke kracht
van de voorwerpen ervaren. Relieken boden hoop en hou
vast, bescherming tegen demonische krachten en genezing.
Ze werden bewaard in speciale reliekhouders.'
Op zoek naar verborgen heiligen
Ook in onze omgeving kom je vermelding van relieken
tegen. De archieven van de kerk in Vogelenzang spreken bij
voorbeeld over relieken van de martelaren Justina, Jovina en
Picturina. Deze heiligen zijn echter bij de gelovigen in
Vogelenzang totaal onbekend.
Uit navraag bij verschillende kerken blijkt dat eigenlijk nie
mand meer weet heeft van relieken. Een uitzondering vormt
mgr. J.Th. van der Zalm, de oud-plebaan (pastoor van een
kathedraal) van de basiliek Sint Bavo, die het een en ander
wist te vertellen:
Vanouds staan op een altaartafel steeds vijf kruisjes als teke
nen van de wonden, de stigmata, van Christus. In de altaar
tafel is een vierkante ruimte uitgespaard. Deze bevat een
gewijde altaarsteen (ook wel
sepulcher of sepulcrum ge
noemd, hetgeen graf bete
kent) die dient om relieken
van heiligen, meest martela
ren uit de eerste eeuwen na
Christus, te bedekken.
Van de relieken is niets te
zien. Om welke heiligen het
gaat, is vaak in vergetelheid
geraakt, en daarmee ook of
er sprake is (was) van een
speciale band van de betrok
ken kerk of gelovigen met de
heilige (n) van wie zich relie
ken in het altaar bevinden.
Overigens is zo'n band, zo
legt Van der Zalm uit, geen
vereiste. Viert men aan het altaar met een altaarsteen bij
voorbeeld een mis, dan is men symbolisch verbonden met
de martelaren die hun leven lieten voor het geloof. Niet toe
vallig komen deze relieken dan ook meestal uit Rome, waar
immers vele martelaren hun graf vonden in de catacomben.
Dat dit ook voor Vogelenzang gold blijkt uit hetgeen L. van
Emmerik noteerde met betrekking tot de inwijding die op
24 september 1861 plaatsvond: 'de door de pastoor uit
Rome verkregen relikwieën werden in een zilveren kistje in
het hoofdaltaar gemetseld.
Overigens licht pastoor Van der Zalm toe dat het een mis
vatting is als men denkt dat relieken worden 'vereerd'.
Relieken brengen volgens hem 'het dierbare dichterbij',
inspireren en ondersteunen het geloof zoals een foto van
een geliefd iemand op de schoorsteenmantel de herinnering
levend houdt.
Reliekverering uit de tijd?
In de noordelijke Nederlanden maken wij niet veel werk
van relieken van heiligen die in reliekhouders op of onder
het altaar worden getoond. De kathedrale basiliek bewaart
bijvoorbeeld een bescheiden stukje van de heilige Bavo,
samen met een zilveren doosje met resten van de martelaren
van Gorcum. Of veel kerkgangers hiervan weet hebben, kan
men betwijfelen.
Relieken voor privé gebruik
Relieken werden ook door personen verworven. Zo was
pastoor Borret van Vogelenzang bijzonder trots op een stuk
je van het Heilig Kruis door hem aan de kerk in Vogelen
zang nagelaten. In de pastorie in Overveen bevindt zich een
kastje met vele kleine relieken. De betekenis ervan is vrijwel
RK kerk Overveen Altaarsteen met tabemakelkastje waarin de
geconsacreerde hosties worden bewaard.
10
Ons Bloemendaal, 29e jaargang, nummer 3, herfst 2005
