Devotie in Bloemendaa!
Door Joan Patijn
De Open Monumentendagen staan dit jaar in het teken van het religi
euze erfgoed. Van dit thema belicht Joan Patijn hier enkele aspecten.
Hoewel van huis uit hervormd, leidde haar fascinatie voor de verering
van heiligen en relieken, zoals bijvoorbeeld rooms-katholieken die ken
nen, tot een speurtocht in de geschiedenis van de katholieke kerken in
onze gemeente.
In Haarlem en omgeving mocht men dan in 1S 81 officieel
tot het protestantisme zijn overgegaan, het aantal katholie
ken in de binnenduinstreek bleef zeer aanzienlijk. Hun
geloof moesten zij wel in het verborgene belijden maar gro
te vervolgingen bleven uit. De baljuw liet schuilkerken
ongemoeid mits de katholieken bijzonder hoge recognitie
gelden afdroegen. De reformatie had echter wel tot gevolg
dat in deze regio maar bitter weinig beelden of relieken
bewaard zijn gebleven.
In 1853 kwam er een kentering. Haarlem werd weer een
bisdom en de nieuwe wet op de kerkgenootschappen maak
te het mogelijk overal kerken, kloosters, scholen en begraaf
plaatsen te stichten. Het effect ervan is in de huidige ge-
meentegids nog te bespeuren: daar staan twee maal zoveel
katholieke als protestantse kerken in.
Vogelenzang
Schuilkerken
Als eerste pastoor na de reformatie wordt genoemd Gerlachus
ab Angelis. Tussen 1645 en 1683 was hij werkzaam voor de
staties (niet erkende parochies) Hillegom, De Zilk, Vogelen
zang, Heemstede en Aerdenhout. Pastoor Ingels, zoals hij
waarschijnlijk heette, woonde aan de Leidschevaart bij de
kalkovens in De Zilk, waar ook de dichtstbijzijnde kapel was.
Niet geheel tot genoegen van deze pastoor maar misschien
wel van de omwonenden, zeker die in Aerdenhout, richtte
men in het jachthuis de Achterkoekoek een schuilkerk in.
De katholieke Haarlemse brouwersfamilie Van der Wiele(n)
bezat ook de Voorkoekoek - eveneens gelegen op de locatie
van het huidige landgoed Ipenrode in Heemstede.
Zoon Petrus van der Wielen, in 1648 benoemd tot pastoor
van Zandvoort, kreeg van het kapittel ook toestemming tot
het houden van 'bijeenkomsten' in de Achterkoekoek. Op
de zolder van genoemd jachthuis, nu een particuliere
woning, zijn nog resten van de schuilkapel te ontwaren, al
vergt dat wel wat fantasie.
In zijn zorg voor zo'n uitgestrekte parochie werd pastoor
Ingels bijgestaan door uit Haarlem afkomstige 'klopjes'.
Deze vrouwen, in betere tijden waarschijnlijk wel klooster
zuster geworden, stelden ook geld beschikbaar voor het
stichten van een kerk in Vogelenzang. De eerste kerk is
waarschijnlijk in 1739 gebouwd. De oude schuilkerk, toen
in gebruik gekomen als pastorie, deed nog tot 1896 dienst.
Uiterlijk leek dit gebouw op een met riet gedekte boerderij;
binnen wezen bouwsporen op de zolder op een kerkraam
en een nis waar het altaar heeft gestaan.
- Onze Lieve Vrouw ten Hemelopneming
In 1858 begon onder de bezielende leiding van pastoor
Th.J.H. Borret de bouw van een hele nieuwe kerk, die als
Onze Lieve Vrouw ten Hemelopneming in 1861 werd inge
wijd. Nog steeds vervult deze kerk in Vogelenzang een cen
trale rol. Tijdens de Open Monumentendagen worden al
haar schatten getoond.
Heel bijzonder is een meer dan drie meter hoog neogotisch
meubelstuk dat uit drie stoelen bestaat, eigenlijk meer
zetels, met daarboven een baldakijn met in het midden het
familiewapen van monseigneur Borret. Zo'n gestoelte, waar
de priester op kon zitten tijdens de liturgische gezangen,
noemen we de sedilia, van 'sedes', Latijn voor zetel. Op de
achterpanelen zijn de heiligen Hubertus, Joseph en
Theodoras geschilderd. Niet de patroonheiligen van de kerk
maar wel drie heiligen waarvan de voorletters samen de
voorletters vormen van de bouwpastoor, monseigneur dr.
Theodoor Joseph Hubert Borret!
Aerdenhout
- De Antonius en Paulusparochie
In Aerdenhout en omstreken hadden opvallend veel voor
aanstaande rooms-katholieke families uit Amsterdam en
Haarlem hun buitenplaatsen. Het zal ook zeker voor hun
genoegen zijn geweest dat er een schuilkerk was op Koe
koeksduin. Pas in de 20ste eeuw kwam er een echte kerk
met pastorie. De aanleiding was eigenlijk het verzoek om in
Aerdenhout een kapelletje te mogen stichten ter ere van
Maria. Bisschop Callier van Haarlem besloot echter enthou
siast tot het stichten van de H. Antonius van Paduaparochie,
zij het dat hij de nieuwe pastoor H.W. van Beek toestond er
ook een afzonderlijke devotiekapel ter ere van O.L. Vrouwe
van Altijddurende Bijstand bij in te richten.
De architecten J. Th. J. Cuypers en zijn zoon P. Cuypers
bouwden in één jaar tijd de kerk, die overigens eigenlijk als
noodgebouw was bedoeld. Op 22 december 1922 werd de
kerk ingewijd. In 1994 volgde een fusie met de Paulus
parochie aan de Helmlaan in Haarlem.
6
Ons Bloemendaal, 29e jaargang, nummer 3, herfst 2005
