Een kanonnenkoning op Elswout
DoorWim Post
Een van de rijkste Bloemendalers ooit, was de kanonnenkoning Gabriël Marselis (1609-1673). Hij maakte van Elswout een omgekend lustoord
dat internationale faam genoot en zelfs koninklijke bezoekers trok.
Het was de zeer vermogende Gabriël Marselis (de jongere)
industrieel en koopman in ijzer en geschut te Amsterdam,
die in 1654 de in aanbouw zijnde hofstede Elswout kocht.
Gabriël werd in maart 1609 te Hamburg geboren als derde
zoon van koopman Gabriël Marselis (1575-1643) en Anna
L'Hermite (1577-1652). Zijn vader was afkomstig uit de
Zuidelijke Nederlanden en als vele andere Vlamingen ge
vlucht naar de Nederlanden 'om wille des geloofs' voor het
Spaanse schrikbewind. Via Rotterdam kwam hij in 1605 in
Hamburg terecht waar hij een groot handels- en bankbedrijf
oprichtte.
Amsterdam
In de jaren dertig van de 17e eeuw vestigde Gabriël Marselis
(de jongere) zich samen met zijn broer Selio (1600-1663)
in Amsterdam waar de twee met veel succes een handel
in ijzer en wapens hadden opgezet. Op 26-jarige leeftijd
trouwde Gabriël op 15 juni 1635 in De Beemster met de
negentienjarige in Hamburg geboren Isabella (Isabeau) van
der Straaten (1616-1652), dochter van Jan van der Straaten,
koopman op Spanje. De familie woonde aan de Amsterdamse
Herengracht in een groot grachtenhuis. Na het overlijden
van Isabella in 1652, trouwde hij drie jaar later voor de
tweede maal, op 45-jarige leeftijd in Amsterdam met Maria
van Arckel, 33 jaar oud. Het woonhuis dat zij betrokken aan
de Singel 460, had de vermaarde architect Philip Vingboons
voor hen verbouwd. Gabriël verdiende zijn fortuin groten
deels met de handel in wapens en geschut.
Wapenhandel
Hij was de voornaamste leverancier te Amsterdam van bus
kruit aan 's lands vijanden in de Zuidelijke Nederlanden en
leverde in 1644 wapens, manschappen en schepen aan de
Deense koning Christiaan IV, die in oorlog was met Zweden.
De metaalhandel en het verlengstuk daarvan, de wapenfabri-
cage, legde Marselis geen windeieren en hij stak ook kapitaal
in mijnen en gieterijen in Denemarken en Noorwegen.
Al spoedig was Gabriël Marselis een geduchte concurrent
van de zeer vermogende Amsterdamse gebroeders Hendrik
en Louys Trip, ook kooplieden in 'waepenen, geschut, cogels en
amonitie van oorloge'. De broers Trip woonden met hun gezin
nen in een dubbel woonhuis aan de Kloveniersburgwal, het
zogenaamde Trippenhuis.
In Denemarken, waar Gabriël regelmatig verbleef voor
zaken, had hij jaren lang grote sommen geld geleend aan de
Deense koning die daarmee zijn oorlogen kon financieren.
Maar toen hij later zijn geleende geld terug wilde krijgen,
waren er geen gelden meer. In ruil daarvoor werd Gabriël
terugbetaald in Deense grond, landgoederen en hoeven. Zo
werd de familie grootgrondbezitter in Denemarken. Gabriël
had daar een zeer riante buitenplaats tot zijn beschikking
ten zuiden van de op één na grootste stad Aarhus. In 1634
vestigde hij zich voorgoed in Amsterdam waar koning
Christiaan IV hem in 1642 benoemde tot zijn commissaris
en resident (gevolmachtigde)Door koning Frederik III werd
Gabriël in 1665 in de adelstand verheven. Sindsdien noemde
hij zich Gabriël van Marselis. Kort daarna verrekende hij via
de Wisselbank bijna twee miljoen gulden en was hij een
van de invloedrijkste en meest vermogende handelaren van
Amsterdam.
De naam Elswout ontstaat
Met de aankoop van Elswout door Gabriël Marselis zou het
Overveense buiten een grote bloei doormaken en veel be
langstelling trekken.
Nog een aantal grondaankopen in de omgeving zouden vol
gen voordat Marselis zijn buitenplaats de naam Elswout gaf
ter herinnering aan een vroeger familiebezit in Vlaanderen.
Hij gaf ook opdracht een begin te maken met de afgraving
van de duinen rondom het grote huis dat zijn voorganger
Carel du Moulin had laten bouwen. Door deze werkzaamhe
den kwam het huis op een verhoging te liggen. De geëf
fende gronden naast het herenhuis werden van bescher
mende grachten voorzien en men begon met de aanleg van
de naastgelegen tuinen. De grote vijver ten westen het huis
kwam in 1660 gereed.
Tegenover de brug naar het herenhuis liet Marselis een
tweede poortgebouw bouwen dat tevens als oranjerie ge
bruikt kon worden. Voor en achter het herenhuis ontstond
een voor- en achterplein die geheel ommuurd waren. Bij de
ingang aan de Elswoutslaan liet Marselis het huidige poort
gebouw bouwen, de woning met het sluisje en twee andere,
nog bestaande gebouwen: het koetshuis (woning van de
boer) en het stalgebouw aan het einde van de oprijlaan.
14
Ons Bloemendaal, 34e jaargang, nummer 1, voorjaar 2010
