Gevierde documentairemakers
Grand Prix in Cannes
Jhr. August E. Barnaart
Revival
dik en vooral lang haar, wat toen voor een man volstrekt
ongebruikelijk was. Hij was tamelijk verlegen en geen
groot prater. Gre was Hermans rechterhand, zij zorgde voor
vervoer van het materiaal, hield toezicht op de apparatuur
en was nauw betrokken bij de montage van de films.
Van der Horst en Bert Haanstra waren in de jaren vijftig
de twee bekendste Nederlandse cineasten. Het werk
van Van der Horst raakte echter in de loop der tijd in de
vergetelheid; het was in de eerste plaats Bert Haanstra
die in de herinnering bleef voortleven dankzij zijn
films Alleman en vooral Fanfare. Van der Horst maakte
voornamelijk korte films, die minder in het geheugen
bleven hangen. Ik herinner me hem als een enorme
perfectionist, die een film niet uit handen kon geven
voordat hij in alle details precies zo was als hij het wilde.
Mijn vader die de films in de bioscopen wilde vertonen,
probeerde hem er vaak toe te bewegen het werk nu echt
af te maken, maar veel hielp dat niet. Van der Horst lachte
dan een beetje, beloofde zijn best te zullen doen, maar
liet zich niet opjagen. Voor zijn film Pan(1961waar een
jongetje in voorkwam die op een panfluit speelde, was hij
maandenlang, zo niet langer, bezig het juiste jongetje met
de juiste fluit te vinden.
Zijn bijzondere stijl is onmiddellijk in al zijn films
herkenbaar, te beginnen met de films uit de naoorlogse
jaren die hij maakte in opdracht van het Ministerie van
Openbare Werken over de wederopbouw van Nederland.
Het bekendst werd Houen zo! (1952) over de herrijzenis
van Rotterdam, bekroond met de Grand Prix op het
festival in Cannes. Hij werkte zonder commentaar of
begeleidende muziek, maar gebruikte alleen het geluid
van de bouwactiviteiten en de stemmen van de bouwers
die elkaar instructies gaven. Het zware bonken van de
heimachines gaf het ritme aan van het bouwen van de
flats die in gestaag tempo uit de grond werden gestampt.
Uit de jaren vijftig dateren ook zijn films over de visvangst:
't Schot is te boord(1951dat in Cannes eveneens de
Grand Prix kreeg voor de beste documentaire en Vieren
maar(1954), waarvoor hij de Nederlandse Staatsprijs
voor de Filmkunst ontving. Het geluid speelde een zeer
belangrijke rol in die films, waarin bijna uitsluitend het
donderend geraas van de zee, de krijsende meeuwen
en de stemmen van de vissers te horen zijn. Voor de
tweede keer ontving hij de Staatsprijs voor Prijs de Zee
(1959), een twintig minuten durende documentaire over
Nederland, zeer traditioneel met de suizende molenwieken
uit Kinderdijk, dorp uit zijn calvinistische jeugd, en de
golvende korenvelden. Stiltes en omgevingsgeluiden
wisselden elkaar af.
De gevierde en bekroonde Van der Horst raakte in de
jaren zestig uit de gratie bij de jongere filmcritici, die
hem een teveel aan esthetiek en een gebrek aan sociaal
engagement verweten. Dat gold zeker voor zijn laatste film
Toccata (1968) over een jongetje dat zijn poes zoekt in de
Amsterdamse Oude Kerk, terwijl Feike Asma op het orgel
aan het oefenen is onder het lawaai van de stofzuigende
werkster.
Kort geleden heb ik na ruim vijftig jaar het huis Kuilenburg
teruggezien. Het werd in 1840 gebouwd in opdracht van
jhr August E. Barnaart, oorspronkelijk als zomerverblijf.
Barnaart was oprichter en eerste voorzitter van de afdeling
Bennebroek-Vogelenzang van de Algemene Vereniging
voor Bloembollencultuur. De familie Barnaart is het dorp
altijd trouw gebleven. De huidige bewoners, Pauline
Meulemeester-Barnaart en haar man, bewonen het huis
sinds 1980. In haar jeugd woonde Pauline Barnaart op
nummer 32. Haar ouders verhuurden Kuilenburg aan
Herman en Gre Van der Horst, wat er op neer kwam dat zij
als een soort huisbewaarders het huis mochten bewonen
zonder een serieuze huur te betalen.
Ik herken de indeling van het huis onmiddellijk, er is niets
veranderd. De grote deuren die de bibliotheek afsloten,
de marmeren gang, het is er nog allemaal. En het is nog
steeds mogelijk het standaardwandelingetje te maken dat
wij in de jaren vijftig over het landgoed liepen. Wel heeft
het huis inmiddels centrale verwarming zodat alle kamers
in alle jaargetijden gebruikt kunnen worden. In de kamer
waar wij vroeger rond de plattebuiskachel zaten, heeft
Pauline Meulemeester-Barnaart nu haar bedrijf Pauline
Flowers. Zij betrekt zijden bloemen uit China en levert -
alleen op afspraak - bloemen en boeketten aan winkels,
bedrijven en particulieren. Ook Pauline Barnaart herinnert
zich het echtpaar Van der Horst. Haar ouders hadden een
goede band met de cineast en zijn vrouw. Zij kwam als
buurmeisje vaak op Kuilenburg en werd door Gre van der
Horst geregeld gefotografeerd.
Herman overleed op 8 januari 1976 op 65-jarige leeftijd
in het Elisabeth Gasthuis in Haarlem. Zijn film Toccata
(1968) was zijn laatste film en zijn plan voor de speelfilm
Musica Humana werd niet meer gerealiseerd.Tot zijn
dood woonde hij op Kuilenburg. Gre bleef er na zijn dood
nog tot 1979 wonen, waarna zij naar een klein huisje in
Haarlem verhuisde. In 1994 kwam Van der Horst weer in de
belangstelling met de film Voetnoten bij een Oeuvre, een
veertig minuten durende documentaire die Hans Keiler
over leven en werk van de cineast maakte en waarin ook
Gre aan het woord kwam.
In 2010 werd naar aanleiding van de honderdste
geboortedag van Van der Horst op het Utrechtse
filmfestival weer aandacht aan zijn werk besteed. Veel
van zijn films werden vertoond, voor mij een feest van
herkenning, en het Nederlands Instituut voor Beeld en
Geluid bracht een dvd-box uit, waarop al het werk van
Van der Horst en de film van Hans Keiler zijn te zien.-^^
Met dank aan Pauline Meulemeester-geb.jkvr. Barnaart.
23
