- 60 -
speculatief aantal mensen te geraken die zijn tijdschrift onder ogen
kan zijn gekomen. Werd dan zo'n tijdschrift met onderhoudende lectuur
voor beschaafden uitgeleend, dan zal het in huiselijke kring zijn
voorgelezen. Vandaar.
Zijn wel zeer suggestieve berekening werd vermeld door A.C. Kruseman,
de geschiedschrijver van de negentiende-eeuwse boekhandel in
Nederland, voor wat die waard was Ook was het niet een tijd
schrift dat die tweede druk bracht, maar de gewone uitgeverij van
Frijlink, zoals op die gereproduceerde titelpagina trouwens te zien
is. Derhalve is ook Bomansbewering 'Pickwick appeared in Amsterdam
the year after the first edition of Chapman Hall and was followed
next year by Oliver Twist' (op.cit., p. 112) onjuist en wel in twee
opzichten: beide vertalingen verschenen in hetzelfde jaar 1841.
Zoëven betwijfelde ik of de oorspronkelijke afleveringen wel veel
Nederlandse huisgezinnen bereikte. Een zelfde twijfel heb ik ten
aanzien van de vertalingen in boekvorm, zij het op andere gronden.
Niet alleen omdat het zo spoedig opleggen van een herdruk op voor
zichtigheid wijst en de oplagen van romans in het algemeen, zeker
van een nog onbekende auteur, niet groot geweest zullen zijn, maar ook
omdat het negentiende-eeuwse lezerspubliek, voor zover het al geld aan
boeken uitgaf, het zeker niet in de eerste plaats aan romans
besteedde, maar meer aan non-fictie, zoals onderzoek nog recentelijk
bevestigde Romans daarentegen las men in besloten leesgezel-
8)
schappen waar een roman in beperkte kring circuleerde. Vervolgens
ging die roman dan in bezit over naar de oorspronkelijke koper, werd
verloot onder de leden van het gezelschap of verkocht. In sommige
gevallen beschikte een leesgezelschap over een eigen bibliotheekje,
opdat het boek naar believen nog eens herlezen kon worden. Deze, over
het algemeen gegoede lezers hadden althans de zekerheid dat hun boeken
niet in onreine handen konden vallen en hoefden dus niet voor besmet
telijke ziekten te vrezen. Bovendien kenden leesgezelschappen vaak
reglementen met boetebepalingen voor wie het boek onverhoopt toch
besmeurde of beschadigde dan wel te laat doorzond naar de volgende op
de lijst. Ook hier geldt dat die lektuur die zich daarvoor eigende in
huiselijke kring zal zijn voorgelezen. En daartoe leende de Pickwick
Papers zich uitstekend. Mochten Nederlandse oren zich al hebben kunnen
storen aan de naam 'Snodgrass', Potgieter had de naam in zijn gedeel
telijke vertaling ongemoeid gelaten; de vervanging door 'Stockwall'
kan hem dus niet verweten worden. Zulke leesgezelschappen dient men
