ONS VIERDE TIJDVAK
Beschouwingen over contemporaine geschiedenis.
Afscheidscollege door Prof.H.L.Wesseling.
Amsterdam Bert Bakker 2002. - 41p.+noten.
ISBN 90 351 2523 1
Boekbespreking door mr.J.A.Ebbinge Wubben.
Prof.Wesseling deelt zijn betoog in drie delen; 'ons', 'vierde' en 'tijdvak'.
In het eerste deel, 'ons' neemt Wesseüng volledig afstand van de indeling oude geschiedenis,
middeleeuwen, nieuwe geschiedenis e.d., welke geheel ontwikkeld is voor de Europese
geschiedenis, maar voor Azië en andere werelddelen volslagen niet van toepassing is. Bovendien
kwam in de jaren twintig van de vorige eeuw onder invloed van de Eerste Wereldoorlog een
pleidooi op voor de studie van een 'comtemporary history', waarmee de geschiedenis en
voorgeschiedenis van de Eerste Wereldoorlog werd bedoel den niet de tijd van de nieuwste
geschiedenis na 1789. Vanaf die tijd stamt de zegetocht van de contemporaine geschiedenis met
zijn vele nimmer aflatende crises en problemen als de dictaturen, de economische wereldcrisis, de
Tweede Wereldoorlog, de Koude Oorlog et cetera. In Engeland wordt 'contemporany history' in
toenemende mate gebruikt voor de tijd na 1945 en ook de Fransen hebben hun eigen indeling.
Het blijft echter zinvol de overgang van de Middeleeuwen naar de Nieuw Tijd te handhaven. Met
name de ontdekking van de zeewegen naar Afrika en Azië en de ontdekking van Amerika waren
van beslissende betekenis voor de verdere loop van de wereldgeschiedenis. Tot de laatste
decennia van de 19e eeuw blijft echter de cultuur van Europa domineren. Grote delen van Afrika
en Azië werden door Europa veroverd. Dit verandert echter dan. Het Europese aandeel in de
wereldbevolking, gegroeid van de 15e eeuw, neemt af. De arbeidersbevolking komt op, begin van
de sociale wetgeving, algemeen kiesrecht, massapartijen, leerplicht, industriële revolutie niet meer
alleen in Engeland, staal in plaats van ijzer, olie en elektriciteit, chemische industrie, Suezkanaal,
Panamakanaal, stoomschip, bijna 18 miljoen emigranten uit Europa, duizelingwekkende
kapitaalexport, opkomst van Japan, opkost van de Verenigde Staten.
De afgelopen eeuw roept gemengde gevoelens op. Ze doen denken aan de beroemde
openingszinnen van Charles Dickens' A tale of two cities: "Het was de beste der tijden, het was
de slechtste der tijden, het was de eeuw der wijsheid, het was die der dwaasheid, het was het
tijdvak van het geloof, het was dat van het ongeloof, het was het jaargetijde van het licht, het was
dat der duisternis, het was de lente van de hoop, het was de winter der wanhoop, wij hadden alles
te verwachten, we hadden niets te verwachten." Dat boek gaat echter niet over de twintigste
eeuw, want het speelt ten tijde van de Franse Revolutie.
Op de tijd na 1870 zijn deze woorden evenzeer van toepassing. Alle koloniën zijn weer
onafhankelijk geworden, de arbeidersklasse bestaat in feite niet meer, de vrouw is geëmancipeerd,
tientallen miljoenen mensen zijn vermoord in Duitsland, Rusland, China, de levensverwachting is
bijna verdubbeld, we vliegen interstellair, wie kan zich de tijd zonder zaktelefoons, televisie e.a.
nog voorstellen?
Het boven kort weergegeven boekje is uitnemend geschikt voor ieder die zich een hoofdindruk
van de wereldgeschiedenis wil voorstellen en de geschiktheid van Dickens denkwereld daarbij.
E.W.
