Zomer 2005 no. 53
10 The Dutch Dickensian Volume XXV
het streepje uit de uitgave van 1838 en na het
tweede streepje het overeenkomstige citaat uit de
Prisma uitgave van rond 1950.
Verdorie komt een stuk dichterbij de bastaard
vloek zoals Dickens die geeft dan de uitdrukking:
rampzalig. De 19de eeuwse Nederlandse lezers
hadden kennelijk gevoeliger oren dan de Engelse.
Je vraagt af of de Prisma vertaler het helemaal
goed begrepen heeft als hij "Jezebel
schaamteloze, losbandige), zo wordt Mrs.
Sliderskew beschreven door mr. Squeers, vertaalt
met "kweezei". Frijlink heeft de passage waarin
Jezebel gebruikt wordt dan ook maar helemaal
weggelaten.
Kennelijk hebben beide vertalers getracht een
vertaling te geven die en zo goed mogelijk recht
deed aan het origineel en door de Hollandse lezers
begrepen zou worden.
Ook de beroemde aandelen uitgifte uit hoofdstuk
twee heeft het nodige aan spitsvondigheid
ingeboet:
United Metropolitan Improved Hot Muffin and
Crumpet Bakery and Punctual Delivery Company;
Kapitaal £5 miljoen.
Algemeen Londensch genootschap tot Bakken en
Afleveren van Warme Broodjes Beschuit £5
miljoen.
Verenigde Hoofdstedelijke Exploitatie Maatschappy
tot het Bakken en Tijdig Leveren van Verse Kadetjes
en Ontbijtkoek£5 miljoen.
Wat opvalt, is het feit dat crumpet en muffin
eigenlijk niet goed vertaald worden, niet in de
vertaling van 1838 en ook niet in die van rond
1950. Waarschijnlijk hangt dat samen met het niet
voorkomen in onze eetcultuur van muffins en
crumpets tot de negentiger jaren van de 20ste
eeuw. Muffin zou je nog met broodje kunnen
vertalen en crumpet met beschuit bol zodat de
vertaling zou kunnen luiden:
Verenigde Hoofdstedelijke Verbeterde Exploitatie
Maatschappy tot Bakken Tijdige Bezorging van
Warme broodjes en Beschuitbollen, Kapitaal £5
miljoen in aandelen van £2.
Al bij al is de Prisma vertaling moderner en
completer dan die van
het Leeskabinet.
Met uitzondering van de
vertellingen zoals die
gedaan worden in
hoofdstuk VI. Na het
ongeluk met de
postkoets en nadat
vervolgens een herberg
is gevonden voor
onderdak gaan enkele
reizigers elkaar verhalen
vertellen. Op zich
hebben die verhalen
niets te maken met de intrige of verhaallijn van
Nicholas Nickleby. Echter, die sprookjesachtige
vertellingen zijn wel typerend voor de tijd van de
vroege Dickens. Daarmee werd aan de lang
bestaande Engelse traditie van elkaar verhalen,
spookvertellingen, oude geschiedenissen vertellen,
recht gedaan. De meest bekende "spook"vertelling
van Dickens "A Chrismas Carol in Proza" past ook
nog helemaal in die traditie.
Een tweede gemis, in beide vertalingen, is het niet
vertalen van het York'se dialect van John Browdie.
Ook dit is een van Dickens schitterende elementen
om een roman gedifferentieerd te houden. Naast
dialect wordt ook het gebruik door Dickens van
plat taalgebruik niet over genomen. Met plat
wordt hier geen grof taalgebruik bedoeld maar
ziet het op de uitspraak van woorden,
bijvoorbeeld: "afferdavid" plat voor affidavit
(beëdigde getuigen verklaring);
"owdacieus" plat voor audacious onbeschaamd).
Beide vertalingen maken een ratjetoe van munt
eenheid en geldswaarde. Ponden, guinjes en
tientjes worden door elkaar heen gebruikt. Nu
kent het Engelse geld uit die tijd een grote variatie
aan munten en benamingen, Poole (6) geeft
daarvan een goed overzicht. Door dat verwarrend
gebruik verdwijnt bij de lezer het begrip over wat
er nu werkelijk aan de hand is. Ook is het moeilijk
om de gevoelswaarde van de bedragen toen met
die van nu te vergelijken, maar het dient wel na
gestreefd te worden. Bijvoorbeeld het jaarsalaris
dat in advertentie van Dotheboy Hall wordt
toegekend aan een assistent: 5, - per jaar! Voor
de toenmalige lezers was volstrekt duidelijk dat
hier sprake was van grove uitbuiting. Immers een
inwonende gouvernante kon toch altijd nog
minimaal rekenen op £10, - en daarmee was ze als
vrouw altijd nog lager betaald dan een man. Door
de baan te accepteren en z'n oom mr. Nickleby
nogal overdreven te bedanken, wordt Nicholas
natuurlijk wel als een wereldvreemde jongeman te
kijk gezet.
In de Prisma uitgave staan enkele wat hinderlijke
Nicholas - Nicolaas - Nicolas en Nicolaas
Mercenary nurse - gehuurde min- betaalde verzorgsters
Cane - stok - karwats, zweep
Drawers - broeken - zwembroek
Treacle - theriakel - stroop
Thilda - Matje - Thilda
Cathy - Kaatje - Cathrien
Pound-guinje-tientje
Natural - natuurlijk - onecht Mr Squeers Mr Snawley over de kostschool jongens)
Raw spirits - klare jenever - klare brandewijn.
Demmit - rampzalig - verdorie herhaalde uitroep van mr. Mantalini)
