Zomer 2005 no. 53
Geciteerde Recensies
1 4
The Dutch Dickensian Volume XXV
Nederlandse recensenten als zeer waardevol
ervaren. Mannen en vrouwen leren ook hoe
belangrijk het is om hard te werken, door te zetten
en offers te brengen, van de drank af te blijven en
het geld niet over de balk te gooien. Kinderen
leren gehoorzaamheid. Hoewel een enkele keer de
Engelse zedigheid en religiositeit als te strikt
ervaren worden, kunnen zij in het algemeen
rekenen op veel bijval.
Hoe kan de beoordeling van deze toen zo
populaire romans de tamelijk negatieve ontvangst
van Groote Verwachtingen verklaren? Ten eerste
wordt duidelijk dat het aantal recensies van
Dickens niet opvallend laag is. Hoewel de zojuist
besproken schrijfsters in hoog aanzien stonden,
werd ook van hen niet elke roman door elk
tijdschrift gerecenseerd. Drie recensies per roman
is een goede score. Verder blijkt de klacht dat het
besproken werk minder is dan eerdere romans van
eenzelfde auteur, vaak voor te komen. Ook de
wijdlopigheid die Dickens verweten wordt, is een
vrij gebruikelijk punt van kritiek in recensies van
Engelse romans. Een ander punt van kritiek dat nu
beter te begrijpen valt, is dat van de excentrieke
personages in Groote Verwachtingen. Dickens'
personages zijn prachtig en memorabel maar het is
niet het soort mensen dat je dagelijks tegenkomt.
Nu is dat ook niet het geval bij de personages uit
de romans van Mrs Wood of Miss Yonge, maar
zoals al eerder opgemerkt, werd idealisering
blijkbaar niet als onrealistisch ervaren.
Toch verklaart dit niet alles. Het blijft duister
waarom juist de personages in Groote
Verwachtingen als minder bevredigend worden
gezien dan in Dickens' eerdere werk. Ook Mr
Micawber (uit het alom geprezen David
Copperfieldontmoet je niet elke dag. De
verhaallijn van Groote Verwachtingen is inderdaad
gecompliceerd maar niet meer dan die van
sommige boeken van Mrs Wood. Een deel van de
kritiek kan misschien verklaard worden uit de
fantastische (in de zin van fantasierijke)
elementen. De gebeurtenissen uit de populaire
romans zijn toch nog een toonbeeld van realisme
vergeleken bij het levensverhaal van Miss
Havisham, in de steek gelaten door haar verloofde
en wonend in een kamer waar de tijd stil heeft
gestaan en de jaren oude bruidstaart nog
pontificaal op tafel staat. Waarschijnlijk hadden
19e eeuwse recensenten ook problemen met de
morele strekking van Groote Verwachtingen. De
voorbeelden van goed gedrag die de lezer
voorgehouden worden, komen voor een belangrijk
deel van personages uit de lagere standen. De
zorgzame Biddy, de rechtvaardige Joe, die
nagenoeg analfabeet is, en de vrijgevige, dankbare
Magwitch, een ontsnapte gevangene, behoren tot
de working class, evenals Pip zelf aanvankelijk, wat
ook duidelijk te horen is aan hun taalgebruik. De
helden en heldinnen van Miss Yonge en Mrs Wood
zijn vaak wel arm maar zitten toch vast verankerd
in de middle class. Het is de vraag in hoeverre de
Nederlandse recensenten, vermoedelijk eveneens
middle class, zich konden verplaatsen in Joe, Biddy
en Pip. Getuige de Het Leeskabinet, dat verklaart
geen enkel belang in Pip te stellen, viel dat niet
mee.
En hoe zit het met de moraal? Het goede wordt
door Dickens niet zondermeer beloont. Magwitch,
een van de meest sympathieke personages uit
Groote Verwachtingen, moet zijn edelmoedigheid
met de dood bekopen. Hoewel Dickens onder
invloed van zijn vriend Bulwer-Lytton het eind van
de roman gewijzigd heeft en de deur open houdt
voor een hereniging van Pip en Estella, is het toch
beslist geen traditionele happy ending, waarin zij
die geleden hebben of hun leven gebeterd hebben
beloond worden. Zowel Pip als Estella zijn tot
inkeer gekomen. Ze hebben hun snobisme vaarwel
gezegd en zijn gevoeliger mensen geworden die
oog hebben voor het leed van anderen. Toch wordt
hen en de lezer een huwelijk onthouden. Voor
degenen die gesteld zijn op poetic justice moet dit
een teleurstelling zijn. Groote Verwachtingen bevat
wel degelijk wijze lessen van het soort dat de 19e
eeuwse lezer op prijs stelde maar de eetlepel
levertraan wordt niet gevolgd door het traditionele
snoepje. Hervorming vanwege nieuw verworven
moreel inzicht is natuurlijk mooi, maar niet zo
bevredigend wanneer dat niet veel meer oplevert
dan het gewonnen inzicht zelf. In dit kader is het
geen wonder dat de recensent van Het Leeskabinet
de afloop onbevredigend vond.
De lauwe Nederlandse reactie op Groote
Verwachtingen kan mogelijk verklaard worden uit
het verwachtingspatroon van de recensenten. De
roman is verre van realistisch, beschrijft een lagere
klasse dan men gewoonlijk voorgeschoteld kreeg
en bevat tamelijk weinig poetic justice. Het is
waarschijnlijk te danken aan de reputatie Van
Dickens dat de roman zo snel werd vertaald en
gerecenseerd en niet, zoals bij voorbeeld Emily
Brontë's Wuthering Heights, geheel aan de 19e
eeuwse recensenten ontging.
"C.R" Ree. van Lief en Leed eener Moeder, door Mrs
Henry Wood. Het Leeskabinet 1865: 101-103.
Ree. van Groote Verwachtingen, door Charles
Dickens. Vaderlandsche Letteroefeningen 1862: 453-
455.
Ree. van Hoop en Vrees, door Charlotte Yonge. De
Boekzaal 1862: 33-36.
"N.T." Ree. van Groote Verwachtingen, door Charles
Dickens. Het Leeskabinet 1862: 244-245.
"R." Ree. van Groote Verwachtingen, door Charles
Dickens. De Tijdspiegel 1862: 52-56.
"R" en "T.T." Ree. van De Twee Voogden, door
Charlotte Yonge. De Boekzaal 1861: 354-358.
