THE PRE-RAPHAELITE BROTHERHOOD
Zomer 2005 no, 53
DICKENS' RELATIE MET
door Guus de Landtsheer
Op de laatste bijeenkomst in Trou Moet
Blijcken stelde iemand naar aanleiding van
het verhaal van onze gastspreekster
Lucinda Hawksley de vraag: wie waren dat
eigenlijk, die Pre-Raphaelites? Ja, wie
waren dat ook alweer? Lang geleden, nog
in mijn studietijd, heb ik als bijvak
kunstgeschiedenis gevolgd. Als aankomend
geschiedenisleraar begreep ik dat het wel
handig zou zijn om bij afbeeldingen van
beroemde schilderijen in het
geschiedenisboek wat beters tegen
leerlingen te zeggen dan: dit is de Stier
van Potter en dat is mooi!". Op die manier
had ik het namelijk zelf op school geleerd.
Na het algemene verhaal over het vak, het
leren van de chronologische volgorde en
het oefenen in het herkennen van de
kenmerken van de diverse
kunststromingen was er ook nog ruimte
om zelf wat voorkeuren uit te diepen. In
die tijd, ruim dertig jaar geleden, was het
werk van The Pre-Raphaelite Brotherhood,
zoals de stroming zich zelf noemde, nog
niet zo vreselijk lang als invloedrijke
kunststroming erkend. Men zag de
afbeeldingen eerder als verzamelobject
voor liefhebbers van Victoriana. Mij
trokken die plaatjes in het handboek wel
aan en nu mocht het dus ook van de echte
kenners. Na het tentamen heb ik overigens
nooit iets nuttigs met al die kennis in het
onderwijs kunnen doen.
Nu blijkt dat er een connectie bestaat
tussen deze afbeeldingen en Dickens komt
alles natuurlijk in een ander daglicht te
staan. Ik grijp daarom de gelegenheid aan
om wat ik toen heb geleerd, bij mezelf op
te frissen en tevens aan u over te dragen.
Wie zijn dat: de Pre-Raphaelieten? In het eerste
Engelstalige boek dat sinds 1899 geheel aan deze
stroming is gewijd is dit een vraag die de schrijver
natuurlijk wel geacht wordt te beantwoorden,
maar hem meteen allerlei hoofdbrekens bezorgt.
Het lijkt op vragen aan een kunstenaar wat kunst
is. Wat moet je met een stroming die bestond uit
2 8 The Dutch Dickensian Volume XXV
kunstenaars die allemaal pure individualisten
waren? Met schilderijen die zo van elkaar
verschillen dat je ze zonder moeite meteen onder
de juiste naam van de schilder kunt plaatsen? Met
een stroming die zich als een bergbeek vertakt en
dan weer verenigt en waar nieuwe stroompjes
voeding geven aan de hoofdstroom. U ziet we zijn
meteen al bezig een beeld te schetsen in plaats van
duidelijke kenmerken en overeenkomsten aan te
geven. Ik gebruik dit beeld nadrukkelijk omdat het
aansluit bij wat je voorzichtig als een
gemeenschappelijk gevoel zou kunnen
omschrijven bij deze kunstenaars. Ze hebben stuk
voor stuk een afkeer voor alles wat niet echt, niet
waar, niet puur is. Voor de één betekent dat
volledig opgaan in de natuur, voor de ander is in
die natuur de hand van God te zien. Weer een
ander moet niets hebben van composities
gebaseerd op geometrische uitgangspunten of we
komen terecht bij iemand die echtheid ziet in
eenvoud of de realiteit. Van het Classicisme
moesten zij niets hebben. Dat was niet echt, aan
(te) strakke regels gebonden. Ja, om het maar
eens duidelijk te formuleren: alles wat na de
Renaissance-schilder Raphaël op het doek was
gezet, of aan stenen op elkaar was gemetseld,
deugde niet.
Het latere vooraanstaande lid van de
broederschap en tevens kunstcriticus met een
uitgesproken smaak en theorie Ruskin vond tijdens
zijn Grand Tour de St. Pieter in Rome in
vergelijking met de Alpen in
Zwitserland een misbaksel.1
Dat dit in het midden van de
19de eeuw vloeken in de
(kunst) kerk was spreekt voor
zich. Maar ook tegen de
Romantiek, die we als vorm
van kritiek op het
Classicisme kunnen zien,
zette men zich af. Ook deze
stroming was niet echt, niet
eerlijk, bezat een
sentimentaliteit die
gekunsteld was. Zo
probeerde Ruskin
wetenschappelijke ideeën in
zijn werk toe te passen.
In 1847 kwamen de schilders Hunt, Rosetti en
Millais met elkaar in contact en in 1848 nadat zij
1 St. Peter's, I expected to be disappointed in. I was dusgusted.Hilton biz. 11
