no.57- 58
(Pre-)historie van de science fiction
Er zijn altijd al verhalen geweest over wat er
misschien wel zou kunnen zijn in de wereld,
hoewel we het nog niet kennen. Voorlopers
van de sience fiction waren daarom de reisver
halen. Verhalen over mythische avonturen,
ontdekkingsreizen en ideale samenlevingen.
Over vreemde culturen en exotische planten,
dieren en mensen. Meer dan een eeuw voor
onze jaartelling werden voor zover bekend
zelfs al de eerste verhalen geschreven over
andere planeten en ruimtereizen, maar voor
een reisverhaal maakte het niet zoveel uit of
het zich afspeelde op de maan of in een bijna
net zo onbereikbaar continent ver weg op onze
eigen planeet.
De opkomst van de 'echte' science fiction werd
mogelijk gemaakt door de opkomst van de
moderne wetenschap, waarbij vooral ontwik
kelingen in astronomie en natuurkunde een
belangrijke rol speelden. Uit de i7e eeuw
zijn er verschillende verhalen bekend over
reizen naar de maan en andere ruimterei
zen. In de i8e eeuw breidde dit allemaal
verder uit, mede veroorzaakt door het
Rationalisme, een filosofische stroming
waarbij een grote nadruk op de wetenschap
lag. Over de hele westerse wereld werden
gezelschappen ter bestudering van de
wetenschap opgericht. Ook begon in deze
eeuw de industriële revolutie, wat als
gevolg had dat meer mensen te maken kre
gen met technologie. En zo kregen ook
meer schrijvers ermee te maken, wat er
bijna automatisch toe leidde dat er meer
science fiction werd geschreven.
de maaimachine, prikkeldraad en de koelwa
gen. En de handel en nijverheid werden beïn
vloed door de mogelijkheid allerlei taken
(semi-) automatisch uit voeren, en door uit
vindingen als de typemachine en de vulpen.
De grotere verspreidheid van technologie had
twee kanten. Aan de ene kant leefde er een
groot geloof in de vooruitgang en de maak
baarheid van de mens. Aan de andere kant
werd ook de duistere kant van technologie
duidelijk, onder andere door het grote aantal
uitvindingen op het gebied van de oorlogvoe
ring. En er werden hele nieuwe vragen
gesteld: onderzoekers als Charles Darwin
durfden zelfs te stellen dat mensen ook maar
geëvolueerde dieren waren. Sinds toen is sci
ence fiction een vruchtbaar speelveld om te
worstelen met vragen als 'Wat is de mens, wat
is het universum, en wat is de plaats van de
mens in het universum?'
In de I9e eeuw verspreidde de industriële
revolutie zich over de hele wereld. De hele
leefwereld van mensen veranderde door tech
nologie. Transport veranderde door de ont
wikkeling van luchtschepen (zowel lichter als
zwaarder dan lucht), stoomschepen en -trei
nen, de fiets en de auto. Het dagelijks leven
werd beïnvloed door uitvindingen als de gras
maaier en de naaimachine, de telefoon en
elektriciteit. De kunst veranderde met de uit
vinding van de fotografie en de film. Het werk
op het land veranderde met uitvindingen als
Science fiction in de tijd van Dickens
Hoewel de term science fiction zelf pas veel
later werd gebruikt (ongeveer vanaf 1930),
schreven veel schrijvers in de I9e eeuw verha
len die we tegenwoordig onder de noemer sci
ence fiction zouden scharen. Hier volgen een
paar van de bekendere:
Hoewel de meningen verdeeld zijn, wordtHet
monster van Frankenstein (1818) van Mary
17
