Wim Tigges
22
•'WHEN FOUND, MAKE A NOTE OF": DICKENS IN DETAIL
Inleiding
Het citaat in de titel komt uit Dombey and Son. Het is Captain Cuttles advies dat, in
diverse varianten, altijd volgt op zijn verwijzingen. Zo zegt hij bijvoorbeeld in
Hoofdstuk 4 tegen de jonge "held" Walter Gay: "Love! Honour! And Obey!
Overhaul your catechism till you find that passage, and when found turn the leaf
down"; en in Hoofdstuk 15: "Wal'r, my boy in the proverbs of Solomon you will
find the following words, 'May we never want a friend in need, nor a bottle to give
him!' When found, make a note of." Dit "when found make a note of' (ook wel:
"make a note onis een typisch Dickensiaanse techniek, namelijk om personages
een kenmerkende zegswijze toe te kennen.
Captain Cuttles herhaalde advies "to overhaul the wollume, and there find it"
(Hoofdstuk 39), en het maken van op zijn minst een mentale "aantekening", wil ik u
in deze uiteenzetting van harte aanbevelen met betrekking tot de "wollumes" van
Dickens' oeuvre. Het zal hier niet gaan over de verhaallijnen van zijn romans, want
die kennen we nu allemaal wel min of meer. Ook thematiek of achtergrond zullen
maar terloops aan de orde komen. Na wat inleidende opmerkingen en kortere
voorbeelden wil ik een "close reading" presenteren van vier wat langere passages uit
verschillende romans.
De grote kracht van Charles Dickens ligt mijns inziens niet zozeer in zijn
aanvankelijk nogal willekeurig en in de latere romans vaak onwaarschijnlijk
geconstrueerde intriges. Zijn kracht ligt vooral in zijn minutieuze opmerkingsgave
en in zijn onnavolgbare stijl van schrijven. Veel van zijn personages hebben juist
hierdoor een mythische, tijdloze, zeggingskracht gekregen. Het dikwijls caricaturale
aspect van zijn beschrijvingen stoort de hedendaagse lezer nog minder dan die uit
Dickens' tijd. Wij hebben meer problemen met de meestal nogal kleurloze "jeune
premiers" en onschuldige jongedames, en met Dickens' hang naar het sentimentele
en het melodramatische. Maar die overdreven types, die herkennen we nu beter. De
wereld van nu is immers minstens evenzeer als die van de tijd van de industriële
revolutie met haar grote maatschappelijke problemen en tegenstellingen een
gekkenhuis vol lachspiegels. Bovendien staan we sinds de opkomst van het
gedachtegoed van Sigmund Freud en Carl Jung ook meer open voor symboliek en
archetypen. Niet alles hoeft letterlijk te worden genomen. Dr Phil, een Amerikaanse
televisiepersoonlijkheid die soms zó uit een roman van Dickens lijkt te zijn gestapt,
zegt dikwijls, en heel terecht: "There is no reality, only perception". Dat betekent
niet dat er geen "ware" feiten zijn, maar wel dat iedereen ook zo z'n eigen
"waarheid" heeft, en dat het verstandig is om daar rekening mee te houden.
Zelfs in zijn realisme is Dickens een symbolist. Indrukwekkend zijn vooral de
beschrijvingen van de grootsteedse atmosfeer. Ik had bij mijn keuze voor de langere
passages ook een treffende beschrijving van zo'n Londense "prachtwijk" kunnen
nemen, zoals de tocht van Bill Sykes met de kleine Oliver door nachtelijke sloppen
en stegen in Oliver Twist, of het leven en vooral de dood op de rivier in Our Mutual
Friend. In Bleak House, nog niet zo erg lang geleden voor de televisie verfilmd,
