24
cliënten van zijn baas Mr Jaggers, "much as a gardener might walk among his
plants". Hij beschrijft er één als "a shoot that had come up in the night", en meent
dat Wemmick naar ze kijkt "as if he were taking particular notice of the advance
they had made, since last observed, towards coming out in full blow at their trial".
De klassiek geworden one-liners, zelfs bekend bij diegenen die weinig of niets van
Dickens hebben gelezen, zijn dat natuurlijk niet voor niets; zelfs in de meest
gekortwiekte fdm- of serie-bewerkingen worden ze in het script opgenomen en
prominent naar voren gebracht: "Please sir, I want some more" (Oliver Twist
Hoofdstuk 2); "Old Marley was as dead as a door-nail" (A Christmas Carol in
Prose, Stave One); "1 wants to make your flesh creep" (Pickwick Papers, Hoofdstuk
8). Dit laatste zegt de "Fat Boy" tegen de oude mevrouw Wardle om haar te
waarschuwen tegen de vermeende snode plannen van de amoureuze heer Tupman
met haar dochter.
Datzelfde hoofdstuk uit de Pickwick Papers bevat trouwens ook een ander mooi
voorbeeld van Dickens geniale stilistische vaardigheid op de vierkante millimeter.
Dit is er zo één die in filmversies noodzakelijkerwijze in het algemeen niet zal
voorkomen, omdat het louter tekstueel is. De scène tussen de "spinster lady" Miss
Wardle en Mr Tupman die door de Fat Boy zal worden verstoord vindt plaats in een
prieeltje, dat door de verteller als volgt wordt beschreven: "There was a bower at the
further end, with honeysuckle, jessamine, and creeping plantsone of those sweet
retreats which humane men erect for the accommodation of spiders". Vooral als
men eventjes pauseert na "erect" is dit een heel mooi voorbeeld van wat in het
Engels "bathos" heet. "Bathos" is een abrupte overgang van het verhevene naar het
alledaags banale. Van dat prieel, dat "sweet retreat" met zijn romantische
kamperfoelie en jasmijn, komen we via die al wat lager-bij-de-grondse "kruipende
planten" bij de spinnen, die zelf bijna menselijk worden als wij ze in zo'n bouwsel
"accommoderen", oftewel huisvesten.
Dit simpele zinnetje verwijst niet alleen naar de in deze vroege roman telkens
terugkerende voorbeelden van de tegenstelling tussen het nostalgisch pastorale van
voorbije tijden en de moderne realiteit van list en bedrog tussen de wereld van
Dingley Dell, door veel critici verguisd als oubollig en naïef, net als Mr Pickwick
zelf, en de harde wereld van het gerechtshof en van de Fleet Prison. Wie het boek al
kent als hij of zij weer langs deze passage komt, weet niet alleen al dat Miss Wardle
kort nadien bijna zal worden ingesponnen door de spinachtige Mr Jingle, maar ook
dat Mr Pickwick op vergelijkbare wijze het slachtoffer wordt van Mrs Bardell en
van veile en vileine advocaten. Zo werkt dat bij Dickens. In deze zonnige wereld,
waarin de natuur zou moeten zegevieren, bouwen wij, "humane" mensen,
rechtszalen en kerken, het huwelijk en het rechtssysteem "for the accommodation
of spiders".
De meer oppervlakkige lezer is intussen alweer een roman of twee, drie verder. Bij
de hoeveelste lezing van Oliver Twist staat de lezer eventjes vol be- en
verwondering stil bij dat snuifdoosje waaruit in Hoofdstuk 4 Mr Sowerberry, de
begrafenisondernemer, Mr Bumble tracteert? Het is een snuifdoosje "which was an
ingenious little model of a patent coffin". Het leven en de dood in een snuifdoos! En
nu we er toch even bij stilstaan, is dat "patent" niet briljant meerduidig? Het
betekent tegelijkertijd "duidelijk zichtbaar", "open", "voortreffelijk" (als in: "een
