143
beledigd is en trekt op het afgesproken uur met zijn secondant, de dichterlijke heer
Snodgrass, die merkwaardig koel blijft onder het gebeuren, zijn noodlot tegemoet.
Dit overigens zonder dat de overige leden van de Pickwick Club op de hoogte zijn.
Eenmaal ter plekke wordt Winkle niet door zijn vijand herkend en na enige
verwarring komt men tot de slotsom dat er een vergissing in het spel moet zijn.
Het duel loopt met een sisser af. In werkelijkheid ging dat weieens anders, men
denke slechts aan het duel waarin de Russische dichter Poesjkin het leven liet. Dan
komt zo'n gebeurtenis in een ander licht te staan dan het tragikomische voorval in
The Pickwick Papers. Ik associeer het verschijnsel altijd met onvolwassen,
opgewonden standjes van mannen die hun conflicten niet op verbale wijze kunnen
of willen uitvechten. Wel heren van stand, uiteraard, want in de lagere sociale
klassen werd er direct bovenop geslagen of werd niet zelden het mes getrokken. Aan
het duel kleefde het aura van iets chiques, iets ridderlijks, ook al was het in Dickens
tijd in onbruik aan het raken. Dat neemt niet weg dat het bij sommige type mannen,
laten we zeggen het hanige soort van betere komaf, nog steeds tot de verbeelding
spreekt, al associëren we het tegenwoordig vooral met Zuid-Amerikaanse
operettemilitairen, waarbij we en-passant bij Dickens terug zijn. Het duel was
een zaak van eer, eer die was geschonden en moest worden verdedigd. Een
afspiegeling van de Middeleeuwse toernooien, waarin het overigens niet ging om de
eigen eer, maar om die van de hoofs beminde dame. Maar ook van het Middeleeuws
godsgericht, waarbij de uitkomst van het tweegevecht als de wil van de almachtige
werd gezien. Het duel gedijde mijns inziens dan ook het best in samenlevingen waar
de mannelijk eer gemakkelijk werd geschonden, samenlevingen met een sterk
ontwikkelde schaamtecultuur, waarin het van het grootste belang is wat de
omgeving van iemands handelen vindt en of dat wel in overeenstemming is met de
heersende normen en waarden.
Wat dat betreft is het wat merkwaardig dat duelleren in de loop van de 19e eeuw in
Engeland meer en meer als 'not done' werd gezien, want als er één maatschappij was
die we een schaamtecultuur kunnen noemen, dan was het wel de Victoriaanse.
Tegelijkertijd was het een van hypocrisie doordrenkte tijd, waarvan de vrouw in
hoge mate onderwerp en slachtoffer was. De maatschappelijke bewegingsvrijheid
van de 'nette' vrouw was zeer beperkt door strenge opvattingen over de zedelijkheid,
terwijl de Britse samenleving tegelijkertijd nooit meer zoveel 'gevallen vrouwen'
kende dan toen. De schaamtecultuur van de Victoriaanse eeuw was echter sterker
gericht op het hooghouden van de vrouwelijk eer, haar respectability, dan op het
verdedigen van de mannelijke. Hoe ernstig de gevolgen van de vigerende
opvattingen konden zijn mag blijken uit de gecompliceerde en tragische verhouding
van Dickens met Nelly Ternan, die zich in het diepste geheim afspeelde en die zelfs
na zijn dood verzwegen diende te blijven.
De oorzaken van de toenemende afkeer van duelleren moeten we zoeken in de
maatschappelijke veranderingen die het gevolg waren van de Industriële Revolutie,
maar met een duel dat dreigt te leiden tot een diepgaande analyse van de
Victoriaanse samenleving, drijf ik wellicht wat al te veel af van The Pickwick
Papers zelf. Terugkerend naar het boek kom ik tot de slotsom dat 'Slammer versus
Winkle' vooral geslaagd is als een voorbeeld van Dickens briljante humor, waarom
ik steeds weer smakelijk moet lachen.