erlang s
olcurs
me
MIS SEED!
ft»
ET.
argang.
ZATERDAG, 11 SEPTEMBER 1909.
No. 37
Siffl a
oiisLii 1
Maison
-OEMENDAAI
ren.
Tassche
h - Bureau
elef. 110 7.
fi. Cafs.
e Veerstr. 26
iaarleih
Es
E. in huur te
ïkomen.
O T T 03
at 51, jtaarlem,
en br«I
Tweede Blad.
Telefoon 934.
MO»
HAARLEI f.
aanleg van electrisch
li
Ier lessen i° Sep.ember,
insdags en Vrijdags v. 2-3 uur.
USS TRAAT 5IA »o<3.
n 1511. HAARLEM
P. DE NOBEL
jeste adres voor liet
en herstellen van
alle
irtikelen, Lampen,
tenrlampen, Gasor-
imeuten, enz.
(rument, dat op
est eenvoudige
ok autom£iti&£l
d kan worden.
tellenden it^age
igen bij
IN 0RGELHA?i3£L,
Auto-Piano in het
is opgesteld! en ge»
te bezichtigen.
indaalsch W ei''sail
ïdert'eekerimg)
ihE Gracht 65 iip.ariem.
et
Het Bloemendoobeh Weekblad.
In Juli van dit jaar bevatte het be
au <M ell kende tijdschrift Eigen Haard een artikel
Industrie. over de Philips' Lamp. Hiervan liet de
directie der N. V. Philips' Metaal-
impenfabriek te Eindhoven een overdruk vervaardigen,
ter bespreking ook aan ons deed toekomen, waaraan
t volgende ontleenen, en ter welker verluchting de
e zoo welwillend was ons eenige clichés in bruikleen
staan.
DE PHILIPS' LAMP.
Een tak van moderne industrie.
Klein lampje, vuist-groot bolletje van helder glas,
ragfijne metaaldraadjes, die daar in prachtig schijn
sel uitgloeit uw verblindend licht, zijt gij niet een
der kleinste, en daarom een van de grootste won
deren van techniek en industrie in onzen moder
nen tijd 1
s daar in het industrieele centrum, dat de Brabantsche
ndboven van jaar op jaar steeds meer wordt, een fabriek,
it metaaldraadlampje gemaakt wordt,
lebt nog voortdurend dat kleine, teere ballonnetje voor
nietwaar
staat gij op den fabrieksweg; aan de linkerhand ligt
brieksgebouw, klein en verouderd, onopvallend naast
itig hoogen schoorsteen. Maar aan uw rechterhand vei-
c'n een complex van gebouwen; de lagere bouw van
riokalen ligt vooraan, dan verderop langs den weg de
muur van werkplaats, daaraan grenzend, een hoog ge-
van vier verdiepingen. I)an nog een poort,
kijkt gij er door, dan is het langs dien hoogen lengte
van het groote fabrieksgebouw, dat gij doorkijkt tot. op
hter-terrein. En een reuzenbouw is daar in wording,
oote imposante bonk van betonbouw, 80 Meter lang,
er breed, verdieping al op verdieping gestapeld, tot vijf
hoog, de raamgaten nog wijd open, de timmerlui aan
ij keren van de houten vakken voor de vloeren en de
Interieur der Philips' metaal-gloeilampen-fabriek. Eén der werkzalen.
die onder een druk
spuiten door het gaatje in een diamant,
meter groot is
- de locomobielen met haastig geraas langs de liften de
>-n beton omhoog voerenden overal daarom heen dat
>s gerep en werkvolk tusschen de stapels balken en
de hoopen kiezel, de heuvels zand.
overal op de uitgestrekte fabrieksterreinen zijn nog
neergezet, alsof daar geen vierkante Meter ongebruikt
jven. En om al die werkplaatsen, als waren het mieren-
is er het gekrioel van arbeiders, die in- en uitgaan,
ral roest er dat bekende geluid van wielgewente), en
egeklop en stoomgehamer.
'lijk, tusschen al dien nieuwen bouw door, een suel-
nd beekje over, dat de Gender heet, en op het nog vrij-
n terrein aan den weg, zijn daar ook al weer opzichters
die er de rood-geverfde paaltjes den grond in drijven,
t uitzetten van den plattegrond voor alweer een nieuw
tegen het bestaande kantoor aan, om dan straks ook
•ook van het groote terrein vol te metselen,
de groote fabrieksgebouwen aan staat de fabrieks-
i teen met den firmanaam „PHILIPS Co." in stevige
tters, er op geschilderd. Maar naar achter, terzijde van
euwen reuzenbouw in wording, groeit daar breed en
ien grond uit, op zijne massieve Meter-dikke funda-
een tweede schoorsteen, die 60 Meter hoog moet worden.
is dit toch voor reppend bedrijf van zich uitbreidende
e? Het oude fabrieksgebouw ann den overkant van
>g, nog in gebruik gehouden, als ware het uit piëteit,
twintig jaar geleden de firma daar haar nijverheid aan-
u ingericht nog tot chemisch laboratorium en werk-
maar aan den overkant van den straatweg, op het
terrein tot aan den spoorweg toe, de nieuwe fabriek,
iouw naast werkgebouw, elk ouder zijn spits lang-gerekt
n glas, gelid naast gelidtot daar achter weer een ge-
het kantoorpersoneel, zoo van hun kruk, de machinemenschen
van achter hun ketelvuren, de bankwerkers in hun blauwe
pakken, de gewone fabriekers, de vrouwen blootshoofds, de
mannen 'n pet op, de jongens en meisjes even stoeiend, als
voor een school, die uitgaat. Het Zijn er honderden, die'zich
den weg langs haasten voor den middn «schaft.
En dan ligt even heel dat leven en
bedrijf stil en leeg, uitgestorven en
verlaten, alsof al die haastige han
den van de fabrieksrnensehen, al die
motoren en vliegwielen, de wente
lende ventilatoren, de suizende gas-
spritsen, nu even tot rust, even op
hun verhaal moeten komen.
Tot straks de stoomfluit haar roe
pende loei weer over de stad slaakt,
die twaalf honderd menschen weer
tot verzamelen blaast, om frisch-aan,
met nieuwe kracht, van haast-je rep-je
weer voort te jachten.
Dan stoken de machinisten weer de
vuren, in de pakloodsen staan de
timmerlui weer te spijkeren aan kis
ten en vaten, op de kantoren tik
keren de schrijfmachines weer, en
achter op het fabrieksterrein dreunt
weer de lift op-en-neer, om toch zoo
vlug mogelijk dat nog grootergebouw
gereed te tooverenmaar ook in de
uitgestrekte werkzalen hebben al die
bandwerkers en -werksters hun plaats
weer ingenomen achter hun toestellen
en tafels.
Dit is van één sterk overtuigend
beeld van arbeid, hoe die honderden
en honderden er ingespannen bezig
zijn, van den eenen uithoek der werkplaatsen, tot dien anderen
vleugel der fabriek, van de laagste verdieping van het hoofd
gebouw tot op de bovenste zolders allen, één voor één, elk
afzonderlijk voor zich, en toch allen tezamen, met, inspan
ning van alle aandacht, aan één en hetzelfde voorwerp bezig.
Dat voorwerpje van hun aller arbeid en zorg, dat is nu het
electrische gloeilampje, de metaal
draadlamp.
O, het is niets dan techniek op
zulk een wandeling langs al die af-
deelingen van de fabriek, vanaf de
wagonladingen met ruwe grondstof,
die over de spoorrails het terrein op
rijden, totdat de gecapitoneerde vaten
met dikke stroobanden, ter verzen
ding gereed op de vrachtwagens ge
laden worden, en heele spoorweg
wagens vol, slechts met korte adres
sen er op „Spanje," „Rusland,"
„Duitschland," op het stations-empla
cement gerangeerd worden.
Maar hier in dit opstel immers
geen techniek?
Waar leidde dat toe?
Want daar is dan de chemische
afdeeling, waar het Wolfram-metaal
chemisch wordt toebereid tot de veer
krachtige, duurzame, sterk-geleidende,
tot rag-fijne draden uitgespoten mate
rie, welke straks, aan het eind der
minitieuse bewerkingen, na zestig
saamgestelde verwordings-procédé's,
het gloeiende metaaldraadje zal vor
men.
Want daar zijn dan de cylinders,
van 2 tot 3000 atmosfeeren met metaal
die slechts 0.03 mili-
krachcen ingewerkt.
Het administratieve gedeelte, met name het kantoorpersoneel
is thans ruim 50 man sterk.
Dank zij de ingrijpende verbeteringen, die er aangebracht
zijn, zoowel in ons fabrikaat zelf, als in onze fabrieksorgani-
satie, bereiken wij thans de mooiste resultaten en kan de
h8$
Uitgaan der fabriek, 1200 arbeiders.
isuw complex, nog grooter en massiever, een reuzen-
als zoo een modern fabriekskasteel, zich alweer ver-
aks al tot zijn voltooïng genaderd.
Nn ert de stoomfluit en uit de drie fabriekspoorten
oom! het werkvolk naar buiten. Heel is de weg er ineens
u! van. Het zijn mannen en vrouwen, jongens en meisjes,
Want daar zijn de micrometers en microscopen, die eiken
draad meten en wegen, of zijn negen-tienden miiigram gewicht
en zijn dikte van twee-en-een-half-honderste milimeter niet
overtreft.... Hoe weinig het is? En oen menschenhaar, dat al
driemaal zóó dik is!
Want daar zijn nog de motoren, die de gasballonnetjes
luchtledig zuigen, die 1250 kubieke meters per uur luchtledig
hebben te maken.... En weer andere motoren, honderd-vijftig
tezaam, die de drijfkracht electrisch overbrengen en op al die
lange werktafels de vernuftigste toestellen voor draad buizen
en glasblazen in werking zetten.
Want daar zijn ook al die gasapparateu, die met dikke,
blakerende vlamspuiten, of met naaldfijne, sissende vlamtonge-
tjes de hiite aanvoeren voor soldeeren en smelten En het
zijn 3 tot 400.000 kub. Meter gas in het jaar verbruik van
een gemiddeld-groote-gemeente! welke hier aldus verbruikt
worden.
Want eindelijk zijn daar nog die vlugge, geoefende handen
van jongens, van meisjes, van jonge vrouwen ranke, slanke
vingers, waartegen geen mannenhand het in fijne bedrevenheid
kan opnemen die onophoudelijk bezig zijn met het aan
hechten en soldeeren van al die ragfijne draadjes, met het
bewerken van die brooze glasbolletjes, met het voltooien van
dat teere, breekbare artikel, dat van hand tot hand moet gaan,
om van bewerking tot bewerking, stuk voor stuk. lampje
voor lampje, duizenden per dag, en millioenen per jaar, de
heeie wereld over te gaan.
De directie der Philips' Metaal-Gloeilampenfabriek voegt
het volgende Slotwoord" aan de overdruk toe:
In dit slotwoord meenen wij nog een kleine bespreking te
mogen wijden aan ons fabrikaat de Philips'-lamp zelf, aan
gezien voor eenigen tijd de kwaliteitskwestie wel eens ter sprake
kwam en enkele afnemers daarin aanleiding, vonden, aan het
buitenlandsche fabrikaat de voorkeur te geven.
Inderdaad moesten wij in het vorige seizoen eenige klachten
over de Philips'-lampen vernemen. Wij erkennen het: er
waren partijtjes ingeslopen, die te haastig werden verzonden
en wij hebben daarom gemeend, zoo coulant mogelijk met
het remplaceeren te moeten zijn.
Dank zij de gunstige rusultaten, die onze eerste lampen
mochten verwerven, werden wij plotseling overstelpt met aan
vragen van binnen- en buitenland. Alle afdeelingen, zoowel
de technische als de administratieve, riepen om uitbreiding,
en zoo zien wij onze industrie in 1891 met 30 arbeiders be
gonnen, in 1903 opgevoerd tot 600, in 19081909 aan niet
minder dan 1200 arbeiders werk verschaffen. Op liet oogen-
blik dat wij dit schrijven, is dit aantal reeds weder tot meer dan
1400 gestegen, terwijl deze industrie, zoodra onze fabrieksge
bouwen geheel in gebruik genomen zijn, weder een 1000-tal
arbeiders meer zal tellen.
Het behoeft geen betoog, dat deze per force uitbreiding,
welke in een tijdsverloop van IJ jaar plaats greep, een zware
taak voor ons was. En al mogen wij er trotsch op zijn, onze
industrie in zoo'n kort tijdsverloop tot een dergelijke hoogte
opgevoerd te hebben, wij moeten erkennen dat het, zelfs
ondanks de beste controle, toch mogelijk is geweest, dat er
lampen van minder goede hoedanigheid doorslopen.
Waar wij vroeger moesten werken met een massa menschen,
die ternauwernood hun plaats wisten, daar beschikken wij thans
over een staf van geoefend personeel. Een school van 300
leerlingen levert geregeld goede krachten voor de fabricage,
welke steeds opgevolgd worden door nieuwe leerlingen en het
toezicht en de controle in de tallooze afdeelingen is zeer ver
scherpt; vooral voor het technische gedeelte hebben wij eerste
De nieuwe aanbouw der Philips' metaal-gloeilampen-fabriek.
Philips'-lamp thans op de beste reputatie bogen.
Wii sluiten met den wensch, dat thans algemeen door het
uederlandsche publiek onze nationale industrie moge worden
gesteund, en dat het buitenlandsche fabrikaat een hooge uit
zondering in Nederland moge blijven.
Zooals men weet heeft de paus de be-
Roomscll- doeiing de geheele wereld roomsch te
Katholicisme, maken, of beter gezegd, is de paus be
reid het zonder protest aan te zien dat
de roomscbe geestelijkheid, de leden der orde van de jezuiten
vooraan, de geheele wereld roomsch maken, gaat het met
overreding dan met overreding, gaat het niet met overreding,
dan met geweld. Voor honderden jaren bestond dit geweld
hierin, dat de geestelijkheid de wereldlijke macht aan het
werk stelde om het roomsoh-katholicisme te verbreiden en de
zoogenaamde ketterij te lijf deed vallen met wapengeweld Daar
de wereldlijke macht in gaen enkel land meer openlijk de
dienaar is der geestelijkheid is deze wijze van strijden
opgegeven.
Het geweld dat men in den tegenivoordigen tijd aan
wendt zou men kunnen noemeneconomisch omsingelen.
De eindbedoeling is. wat Nederland betreft, door zieltjes-
winnen en kinderkweeken het aantal roomscbe Nederlanders
van 2/5 van het geheel aantal Nederlanders in zooveel
mogelijk kringen te brengen op de helft -J- 1, om dan hetzij
met behulp van algemeen kiesrecht, hetzij met beliulp van
evenredige vertegenwoordiging aan roomscbe vertegenwoor
digers en roomsche ambtenaren zoodanig overwicht te ver
zekeren, dat de economische omsingeling van andersdenkenden
zich kan voltrekken, waarna dan, zij 'het ook alleen voor
den schijn en uit zelfbehoud, de omsingelden zich roomsch
zullen laten maken. De meeste roomsehen, die nadenken
betwijfelen of het zoover komen zal, alleen dweepers onder
hen gelooven het, doch in afwachting van wat de ge
schiedenis daaromtrent leeren zal, is men na de vrijmaking
der roomsche kerk begonnen aan het organiseeren van een
roomsche samenleving in de Nederlandsche samenleving.
Het is dr. Schaepman geweest, die de mogelijkheid daarvan
blijkbaar reeds heeft ingezien, en aan zijn beleidvolle poli
tiek is het te danken dat de roomsche ontwikkelingsgang
op den weg dien wij boven schetsten zonder schokken vor
deren kon.
Zijn beste greep deed dr. Schaepman toen hij zich ver
zekerde van den arm van den genialen maar ijdelen
en eerzucktigen Kuyper. Het opkomend socialisme en
de wijze waarop de nederlandsche sociaal-democratie
noodig vond of noodig had den nederlandschen arbeider
bewust" te maken, maakte beide mannen het werk be
trekkelijk gemakkelijk, de liberalen immers, de liberale
werkgevers in de eerste plaats, zagen hun invloed op de
opvattingen hunner werklieden door de geestelijkheid eener-
zijds door de sociaaldemocratische leiders anderzijds versperd.
Op pauselijk voorgaan wat socialisme in den wijn men
gende, hebben de leiders van R.K. Volksbond en Patrimonium
aldus een machtigen invloed gekregen en is ook een groot
deel van het protestantsche werkvolk aan den groei van het
roomseh-katholicisme dienstbaar gemaakt. Terwijl op deze
wijze de hulp van een groot deel der protestanten gewaar
borgd werd, hebben de bisschoppen hun bevel uitgevaardigd,
dat de roomschen zich in roomsche vereenigingen zullen
aaneensluiten, dat zij alleen roomsche boeken, tijdschriften
en bladen mogen lezen, dat zij hun vriendsckappeljjken om
gang moeton zoeken bij geloofsgenooten, dat zij over hunne
familieaangelegenheden nimmer met andersdenkenden"
mogen spreken, dat zij op economisch gebied zooveel moge
lijk hunne geloofsgenooten moeten steunen, anderen tegen
werken, wanneer het belang van eenigen roomsche daarmede
gebaat kan zijn.
Wij hebben in onze omgeving tal van bewijzen, dat met
het vormen eener uitsluitend roomsche samenleving ernst
wordt gemaakt. Trouwens, nadat door Kuyper's politiek een
groot deel misschien het pittigste van de protestantsche
burgerij is vastgelegd, hebben de rooinschen voorzoover
hunne geldmiddelen strekken of de wet, hun geldmiddelen
uit 's rijks kas verzekert, vrij spel. Roomsche woningver-
eenigingen, voorschotten vragende uit 's lands kas, roomsche
schietclubs, schietend met rijkspatronen, om van de gesub
sidieerde scholen niet Ie spreken, zijn instellingen die in
overwegend roomsche doch niet geheel roomsche streken
niet alleen onderdeelen vormen van de roomsche samenleving
in de Nederlandsche, maar die de nationale samenleving in
de roomsche oplossen. Men is blijkens een bericht in de
bladen, thans zoover, dat een uitsluitend roomsche levens-
