ALGEMEEN WEEKBLAD
jjloctnendaal, jtoarletn, jUenstede eit omliggende plaatsen.
VOOR
KANTOREN
Bloemendaalscheweg 49. Tel. 1837. Bloemendaal.
Gedempte Oude Gracht 63. Tel. 141. Haarlem.
6e Jaargang.
ZATERDAG 17 AUGUSTUS 1912.
No. 33
Het Bloemendoalscli (deekblod.
Prijs per
halfjaar f 1.25
hij vooruitbe
taling'.
Prijs per
nummer f 0.10
Advertentiën
10 cents per
regel
hij herhaalde
plaatsing
korting.
Dit nummer bestaat uit 4 bladzijden
Engelberg zelf.
klecren
OP REIS.
E ngelb erg
II.
sprak
•Tnli 1912.
I >n waterval waarvan ik sprak maakt een
rwekligeiïclen indruk, doordat hij van zulk
ii groote hoogte valt en door de groote
geustelling van hot witte schuim en de don-
re dennenb'ossclien.
Et zij:, i.. omgeving van Engelberg vele
ken en heekjes en watervallen; 11a. de
ilschbac.hl'all noem ik nog de Stierenbach-
111, de Arnitobel en de 7 Quellen als belang-
i.ikste: verder de Aa, die door liet geheele
'ngelbergerdal loopt en soms heel woest
ver groote rotsblokken stroomt, dicht bij
riinenwald zich vereenigt met de Arnitobel
verscheiden andere watervallen en dan
mgs Stans hij Stansstadt uitloopt in de
ierwaldstadtersee. Over de bergvoianing en
verschillende rot slagen is ook veel belang-
jks te lezen, evenals over de steensoorten
er Alpen. Er worden dezen zomer eenige
langrijke werken verricht bij de Aa'; daa.r-
or is 't noodig dat gedeelten van rotsen
orwijderd en bosschen gekapt worden. Dal
aict zoo eenvoudig 011 dagelijks höoren we
enige hevige knallen, die H a I maal weer-
aatsen, want men „sprengt" de rotsen met
yjlinmiet, 't geen een onaangename reuk en
.pk veroorzaaktde steenen zijn dan op de
laats van de ontploffing zwart geschroeid.
>it alles geschiedt omdat er nieuwe wegen
|i een „Drahtseill alm" aangelegd en omdat.
S3 bedding- van een of andere beek verlegd
j'verbeterd moet worden. Hiervoo- ge-
Jnikt men italiaansclie werklieden; een paar
laai lieli ik naar die werken gekeken; 't was
'ikwijls griezelig om te zien zooals die men.
•hen met. een touw aan een boom vastge-
j aden, meer hingen dan stonden en steeds
j een bijl steenen en zand, enz. onder zich
hakten. Schildevachtig-bandieterig zien
irbeiders er uitdonkere typen met don-
- oogen en woeste haren en zeer weinig
aan. Zij eten hun bak macaroni en
drinken een fleschje bier om twaalf uur in
een houten schuur of daarbuiten zittend
op planken, kisten of boomstammen.
Er zijn hier drie sooi-ten handarbeid, die
„buitenzittend" worden beoefend, n.l. liet
houtsnijden, ivoorbewerker! en borduren.
Dikwijls heb ik vol bewondering bij de wer
kers en werksters gestaan en met hen gepraat
over 't (werk. Als men bedenkt hoeveel tijd en
moeite aan elk voorwerp besteed is, dan
zijn de prijzen eigenlijk spotgoedkoop. Vooral
het borduurwerk wordt zeer slecht betaald,
hoewel vele werksters er de oogen mee
bederven, daar 't werk zoo fijn is. Eens
heb ik ter ontkoming aan een zware regenbui
met een, aantal onbekende lotgenooten in een
echt Schweizerhaus geschuild. Welk een eigen
aardige bouworde en inrichting van binnen!
Alles van hout, met allerlei aanhangsels en
uitbouwtjes en trapjes en een ver uitstekend
dakVan binnen heel laag van verdieping,
zoodat een paar lange hoeren niet, goed
rechtop konden staanhouten balken, niet
eens gelijk geschaafd; een keukentje, slaap
vertrek en voorkamer met groote tafel en
sofaen 4 houten stoelen en latafel em een
reusachtige groene steenen kachel met
aan drie zijden een houten bank, waar
onder nu echte bergschoenen stonden en waar
op de familie zich 's winters lekker warmt.
Drie kleine vensters voor 't daglicht, dat
zeer getemperd werd door vitrages die één
maal wit geweest waren, dan nog een klein pc.
troleum-hanglampje boven de tafel. Gastheer
en gastvrouween oud echtpaar met een
kleinzoontje op bloote voeten er vermakelijk
vuil uitziende. De grootvader rookte een
pijpje, grootmoeder liet alle portretten zien
en uit de keuken kwam een luchtje va.n uien
en diergelijke lekkernijen; onder de kamer'
stal voor de huisdieren en alles hermetisch
dicht I Ge kunt denken dat ik 't oogenblik
zegende toen we weer buitenlucht roken en
inademdenToch was 't. wel aardig eens
zoo'n huisje te zien, dat men gewoonlijk niet
binnentreedt. Tegen de berghellingen zijn
vele van die huisjes' gebouwd, soms zelfs nog
FEUILLETON.
11 e ra e n vroeger in F r a nkr ij k a t.
Ta „<Te Hotelhouder", verhaalt II. de Gallier.
arbij puttend uit verschillende betrouwbare
i.onnen, op onderhoudende wijze, hoe de fran-
Nchen in vroeger jaren, voornamelijk in de 17e
en 18e eeuw gewoon waren te eten. Er blijkt wel
nit, dat de franschen uit die tijden een anders ge
constitueerde .maag hadden dan de modernen; zij
.'aren beslist minder eetkunstenaars dan wel veel-
i lees. Uit den overvloed van in liet artikel voor-
I em ade voorbeelden, volgen hieronder enkele
g.epen.
Pij het banquet, dat op 17 Januari 1452 te
1 ;s el ter oere van Philips den Goede werd aan-
re ht, werden vier „services", elk van 48 ge-
i (liton. in 't geheel 192 gerechten, opgedragen,
liet gebraad werd in met goud en azuur ver
sierd karretjes op tafel gebracht, terwijl de zaal
's een soort schouwburg was ingericht, welks
decoratie! bij eiken nieuwen „service" verwisseld
verd.
Bizouder veel bijval vonden monsterachtig
groote puddingen, waarin muzikanten verborgen
«aren: in een er van zelfs buisde een spaarzaam
gekleede vrouw, die Konstantinopel moest voor-
stollen.
Tn de 16e eeuw begon de fransche keuken zicli
"nder den invloed der italiaansclie te verfijnen.
Hen gebruikte echter veel te veel kruiderijen,
"i waartegen de moderne magen niet bestand
Konden zijn. Wat men allemaal at? Aan een feest
maaltijd van de stad Parijs ter eere van Catharine
de lledicis in 1545 gegeven, diende op: pan
nen. fazanten, zwanen, kapoenen, reigers, kippen,
varkens, duiven, reeën, jonge ganzen, kwartels,
artisjokken, asperges en boonen. In dezen tijd
en ook nog later tot diep in de 18e eeuw, werd
laelitvleesch bijna geheel versmaad: alleen de ar
me klassen, later ook de bourgeoisie aten het; ook
groenten werden maar spaarzaam gegeten. Aan
het hof ou ook bij den adel werden bijna uitslui
tend wild on gevogelte benevens vruchten en alle
mogelijke lekkernijen gegeten. Dientengevolge wa-
('u aldus de schrijver ziekten door overver
hit bloed zeer verbreid, waaruit zich de voorliefde
voor aderlaten verklaarde, hetwelk het eenige
middel was waardoor men zich verlichting kon
verschaffen.
In de 17e eeuw viel een groote stap voorwaarts
in de kookkunst en vooral in de inrichting der
maaltijden te boekstaven. In elk huis, dat op
het praedicaat „aanzienlijk" aanspraak kan ma
ken. bevatte het menu minstens drie ,serviees"
Eerste „service"Een groote soep (d. w. z. een
groote schotel gekookt vleesch of viscli met groen
ten), vier kleine gerechten met. twee borden voor
gerechten. Tweede .service"Een groote schotel
gebraad, twee schotels meelspijzen. Derde „ser
vice": een groote schaal fruit en minstens vier
compotes. Dat was bet. minimum voor groote
beuren en rijke burgers. In een adellijk huis waar
van de eigenaar niet tot de rijksten behoorde,
werd b. v. onder Lodewijk XIV liet volgende diner
van 24 couverts opgediend. Eerste „service":
twee groote soepen, een groote vleescbspijs en
vier middel-groote vleesehspijzen, twee kleine soe
pen, vier vleesehspijzen. twaalf schotels voorspij-
zen, waartoe destijds kleinigheden als bloedwor
sten. metworsten en cotelelten behoorden. Tweede
.service": een groote bra, twaalf seliotels toe
spijzen. I'-erde „service": gebraden ham, een v.-itu-
pastei, koude spijzen, warme toespijzen, artisjok
ken, meelballen, gebakken eieren, twaalf schotels
ragouts. Vierde „service": drie groote pyramiden
fruit, vier schotels gedroogde fruit, vier compotes
heel in de hoogte; in den winter voor de
bewoners wel heel erg afg-elegen en eenzaam.
In Engelberg zelf zijn ook nog vele huizen
■■au bout gebouwd én in de dorpsstraat zijn
'alrijke geheimzinnige donkere gaaigen, por-
iaaltjes eu trappen buitenshuis, die op vreem
delingen een zonderlingen indruk maken,
i'en dienste van de vreemdelingen is hier eeii
Iuitseli-evangelisclie en een engelsche kerk:
de bevolking is hoofdzakelijk katholiek en de
hoofdkerk is de Klosterkirclie (die van bin
nen heel mooi is met' schilderwerk en marmer
fin mozaïek) die al da,teekent van 112-1 met
nijbehoorende kloosterschool, bibliotheek en
grond van groote uitgestrektheid. Veel
wederwaardigheden heeft Engelberg met zijn
■dooster beleefd't is een paar maal door
vijanden vernield, door branden gedeeltelijk
Verwoest't heeft slechte en brave abten
en broeders en vorsten gehad en was dus
afwisselend rijk of arm. Engelberg en omge
ving is rijk aan legenden en sagen, waarvan
enkele namen nu nog de bewijzen lieeten te
zijn, zooals de 1'fa ff en wan cl, Stierenbachfall
en meer.
Als een bijzonderheid van Engelberg viel
mij op clat de brieven niet door bestellers
bezorgd worden, doch dat de portiers van
a.lle hotels en pensions met een leeren tasch
paai: 't postkantoor gaan en daarin elk het
pak brieven en drukwerken ontvangen, dat
reeds voor lien in een vak uitgezocht klaar
Jigt.
Postpakketten worden op de gewone wijze
bezorgd. Engelberg' is ook een Kurortli met
Kuranstalt, waar men verschillende kuren kan
volgen, maar gelukkig doe ik daar niet aan
mee. Wel betaalt ieder elke week een
frank Kurtaxe. De lucht heeft geloof ik
een versterkenden invloed, in elk geval is 't
verhardend om die overgangen van weer en
temperatuur mee te maken, die men bij
ons niet kent.. Men beweert, dat vooral
voor zenuwzwakken de engelberger luclit heil
zaam is. 'Zeker is het dat verreweg de meeste
mensclien hier een gezellig bruine tint
krijgen; een hoed en handschoenen ziet men
zelden dragen, daarentegen wel veel blauwe
of grijze brillen, want 't kan hier verblindend
zijn. Als 't 'hier regent, zijn het hevige buien;
clan hangen de wolken laag en alles is grijs
en nevelachtig en van de bergen ziet men
niets Op zulke dagen beklaag ik mensclien die
alleen met „haiidgepack" reizen, niets hebben
om zicli mede bezig te houden of te werken
en de velen die zich zelf en anderen ver
velen, uit wanhoop in een stampvolle tearoom
of bierlokaal gaan zitten met natte kleeren
en blij zijn a.ls 't a.vond is en zij naar bed
kunnen gaailGelukkig daarentegen de men
sclien die werkzaam zijn eu zich zelfs in een
pension-kamer huiselijk inrichten; door ver
schillende bezigheden vliegt de dag om,
trots 't eentonig gekletter van den regen.
Aan de „andere" manier van spijsbereiding
moet men gewennensoms zijn 't wel eens
rare kostjes,- maar als men gezonden honger
heeft, smaken alle gerechten, en de lucht
geeft hier honger, getuige de porties die
velen verorberen! De namen zijn soms heel
grappig om te zien op de menu's, bijv.
Rühli, Erbsli, Platzli. Dat li beteekent de
verkleining t j e s. Er is hier dichtbij ook
een boscli, dat heet Eijenwiüdli, en een a.lp
waar vele banken .zijn eu daarom Bankli-alp
heet; 't klinkt heel kinderlijk en naïef. De
Zwitsers zijn over 't algemeen erg eenvoudig
en naïef en hebben ook veel talent voor 't
spreken van vreemde talenin de meeste
winkels spreken de juffrouwen franscli,
duitscli en engelscliIn de apotheek is een
landgenoote reeds sedert vier jaren werk
zaam zij vindt liet heerlijk om af en toe
haar taal weer eens te spreken. Denkt er aan,
dames-apotheeksters, als 't niet lukt in uw
eigen land, probeert u 't dan in Zwitser
land, de wereld is groot voor wie werk 11
k a n en wil!
Ziehier een en ander over Engelberg,
waarmee ik u naar ik hoop niet ver
veeld heb en waarin misschien ook nog iets
nieuws te lezen is voor degenen clie niet
reisden. Ik wenscli velen toe, dat hun reizen
ook tegelijk een rijzen, zijn moge, nl. boven
't alledaagsclie sleurleven uit.
Bij Engelberg.
en tvwinil schotels suikergoed. „De vruchten pyra
mids; zijn zoo overdreven hoog, dat men weldra
deuren uit de hengsels zal motten ïieme-1." schreef
madame de Sévignc in liet jaar 1671. Bij som
mige gelegenheden ging men echter nog vee' ver
der. Zoo v erden bij het huwelijksfeest van prins
De Coni met mile, de Blois 480 gerechten geser
veerd. Dat' lijkt tegenwoordig fantastisch, doch
in don tijd van den „.Zonnekoning" verwonderde
ziel; daar nietnand over.
I.odov ijk XIV zelf was, zooals bekend, een der
grootste eters, die er ooit bestaan hebben,
ook zijn opvplgers, Lodewijk XV en Lodewiik
XVI hadden een gezonden eetlust. Van den
laatstgenoemde verhalen de kronieken „De koning
schelde om 6 uur des morgens zijn lijfbediende.
Deze brengt hem zijn ontbijt. Op zijn vraag wat.
er is, zegt dezeSire, ik heb een vette kip en cote-
letten. Dat is te weinig, laat men mij nog wat
eitien met saus maken. Eerst eet dc koning
vier coteletten, de geheele vette kip, de eieren, cn
nog ham en drinkt daarbij anderhalve flesch wijn.
Dan kleedt 1*'j zicli, gaat ter jacht, en komt mot
een reuzen-eetlust terug. Gedurende zijn proces
net hij ?ieh door Chaumette een groot stuk brood
geven en bij zijn terugkeer in de „Temple" at kii
6 coteletten, een kip, eieren en dronk verscheiden
flessclien wijn. Daartegenover was Marie Antoi
nette een zeer kleine eetster.
Men besteedde destijds veel voor de keuken in
verhouding tot woning en kleeding. In een adel
lijke familie werd 'net tafelbudget in 't jaar 1672
vastgesteld op 23.760 livres buiten de 13.000 livres
voor de voeding van het dienstpersoneel. Madame
de Maintenon noteerde voor de huishouding van
haar schoonzuster: kleeding 1000 livres, woning
'000 livres, voeding 6000 livres.
Ten slotte nog een paar voorbeelden van ver
kwisting bij het eten. De prins van Scubise bield
bizonder veel van omeletten met hanekammen
en karpertongen; elk dezer aldus toebereide ome
letten kostte hem 300 livres. En een zekere Ver-
delet kocht eens 3000 karpers tegelijk, alleen om
Oe tongen dezer visschen te savoureeren. Dit heer
stierf trouwens tengevolge van maagoverlading.
Als pendant van de excessen op culinair gebied
in het vroegere Frankrijk, volge hier nog een
„buiteuissigheidje" van de parijscke wereld van
heden. Het is het zoogenaamde „apachen-diner".
Terwijl de parijsche politie een verbitterden,
bloedigen strijd voert tegen de „apachen", de nach
telijke bandieten die de schrik der nachtelijke, een
zame wandelaars zijn, coquetteert als het ware de
verwende, geblaseerde „monde" met dit lichtschuw
uachttuig. Telkens als er een apachen-proces aan
de orde is, ziet men de elegante dames elkaar op
de publieke tribune van de rechtzaal verdringen.
Apachen-liederen worden in de variété's en ook in
de salons, waar men de moderne literatuur beoe
fent, voorgedragen. De apachen-dans was de sen
satie van den vorigen winter. En thans schijnt het
apachen-diuer de mode van de „saison" te zullen
worden. Althans vereenigden zich kort geleden
eenige bekende kunstenaars en kunstenaressen
van Parijs in de dracht der apachen" en in die
hunner liefjes in een Montmartre-restaurant aan
een maaltijd, die, in overeenstemming met de ge
dachte, welke tol. het festijn aanleiding gaf, zoo
eenvoudig mogelijk de messen en vorken waren
van houten hechten voorzien en het tafellaken was
van grof linnen was aangerecht. De spijzen eu
dranken daarentegen waren van het fijnste soort:
de kostelijkste delicatessen en de edelste wijnen
werden opgediend. Onnoodig te zeggen dat alle.
deelnemers hun best deden om ïn hun rollen te
blijven en dat de stemming zeer uitgelaten was.
Men zegt, dat dit misselijke voorbeeld nog navol
ging zal vinden ook.
