f
lN wijk.
maJ
H. KRUL Jr.
Th
1st Eloemendaalsch Weekblad
ordt de
„HOF
op ver-
ECTIE.
3helpen.
grind.
nzand.
ivierzand.
r v e e n.
ef. 1617.
bijvoegsel van
EM
sum 139.
51
DON 1387.
ad Haarlemsche
of ische Vereeni-
ittende atenogra-
slag van Theos
ten.
nt 1- per jaar,
,ng aanvangende
ember 1912.
en Magazijnen
irsvaart 106.
I. Telefoon 748.
LLIJKE PRIJZEN.
PRIJSCOURANT.
ill
van Zaterdag 14 September 1912. No. 37.
OP REIS.
Engelberg luzern Gersau.
v<„„ hclaa''«tellenden wil ik nog enkele birou-
- heden v'iu' JCugelberg noemen. De ligging van
reheel beschut voor noordenwind),
?r is°Engelherg rijk aan „uitstekende bron-
zijn daar altijd vele menschen die niet om
tuur komen en behoefte liebben om „kuren
.n" Niet alleen voor deskundigen, doch ook
v ieeken, is het belangrijk iets van de samen-
,n i i u<r en soort van de Engelberger bergwereld
„ten. Gedeeltelijk bestaat liet gebergte uit
bergte of steenenmassa's, en gedeeltelijk uit
enten of steenlagen. De versteeningen die
rin bewaard gebleven zijn, geven een duideluk
van de volgorde en vorming der verscliil-
steenlagen. Bij de Halmen (een berg in
naaste omgeving van Engelberg), is de volg-
,n- volkomen omgekeerd tengevolge van een vul
k.mische uitbarsting waardoor alles door elkaar
ew >rpen werd, zoodat de donkere Jurakalk
ivenop kwam. In de nabijheid bevindt zich oer-
teente (graniet en gneiss) in chronologisclio
volgorde met regelmatige steenlagen bedekt;
zveel versteeningen komen in de omgeving
Engelberg voor. die te zamen met de kristal-
v<M miugen plus de verbeeldingskracht der bevol
ing. menige fraaie legende deden ontstaan.
..•ver de bibliotheek die bij het „klooster" be
hoort kan ik u niet anders meedeelen, dan dat
vele oude boeken en geschriften zijn van af
,.e 11e eeuw; qezien heb ik ze niet, want toen ik
i e<» wanneer de bibliotheek geopend is, werd
o-eantwoord: „Damen diirfen nicht hinein!"
J' i ei^ena-Trdigen indruk maken de ontelbaar
t ie kapelletjes en nisjes met Mariabeelden en
naakte bloemen, achter traliewerk en de ijze
lt en steenen kruisen in verschillende afme
tingen. Wandelaars maken daarbij een knie-
ping. men ziet dit op vele wegen en als men
niet aan gewend is, maakt liet een vreemden
indruk.
De weg van Engelberg naar Stansstadt berg-
iwaarts is mooi (in omgekeerde richting
grootseher, omdat men dan 't uitzicht op de
sneeuwbergen heeft). Een gedeelte is zeer steil
e i dan wordt er een locomotief met tandrad voor
d - electrische wagens geplaatst, 'tgeen de bewe
ging schokkender maakt, maar voor de veilig
heid'noodzakelijk is. Alle reizigers zijn dankbaar
als de locomotief afgehaakt wordt en de wagens
weer electrisch bewogen en gelijkmatig glijden.
De electrische centrale is een groote inrichting;
de talrijke watervallen en beeken bewijzen haar
goede diensten. De plaatsen waar men langs
komt zijn o.a. Grüiiewald', Wolfenschiessen, Gra-
fenort, Stans en Stansstadt. Bij Stans voert een
electrische tram tot boven op den Stanserhorn,
vanwaar men een zeer schoon uitzicht heeft bij
helder weer. Het eindpunt Stansstadt, ligt aan
de Vierwaldstadter See, een oud stadje met eigen-
na relt gen vierkanten toren. De hoogtepunten, die
door de vergezichten welke men vandaar geniet,
beroemd zijn en jaarlijks door talrijke vreemdelin
gen bezocht worden, zijn sedert de laatste jaren
bijna alle per electrische- of tandrad-tram te be-
braelit met afbeeldingen van geschiedkundige ge
beurtenissen. Deze bruggen over de Reuss dienen
uitsluitend voor voetgangers; men gaat er aan
de beide uiteinden met trappen op en af; zij dag-
teekenen van 1333 en zijn van solide eiken plan
ken en stevige balken vervaardigd. Voor het
eigenlijke verkeer is een breede brug aangelegd,
waarover ook electrische trams en alle mogelijke
voertuigen rijden. Er zijn veel bezienswaardig
heden in de oude en de nieuwe stad, het stadhuis,
de Weinmarkt, eenige fonteinen, beschilderde oude
huizen, verschillende musea, enz. Tot de merk
waardigste bizonderheden van Luzern behooren
le het Löioendenkmal, dat naar een ontwerp van
Thorwaldsen in een rots is gehouwen ter nage
dachtenis aan de dappere Zwitsers die omkwamen
in 1792 toen zij de Tuileriën verdedigden; in 1827
werd het gedenkteeken vervaardigd door den
beeldhouwer Ahorn. Het geheel maakt een ern-
stigen pleclitigen indruk, waartoe de grijze rots,
het bosch er omheen en de gelaatsuitdrukking
van den gewonden leeuw, veel bijdragen.; 2e de
Gletschergarten, dat is één van de merkwaardig
ste natuuroverblijfselendie ik oooit aanschouwu
heb en die in 1872 ontdekt zijn doordat men daar
den bodem ging bewerken, om er een huis te
bouwen. Men vond toen negen gaten of kuilen van
een ouden gletscher; de grootste van deze kuilen
of kommen is 8 M. wijd en 9% M. diep; zij wer
den in een vóórhistorisch tijdperk uitgegroefd
door de gestadige ijswaterst-rooming van een glet
scher, die zich van den Gothard door 't gebied
van Luzern tot het noorden van Zwitserland uit
strekte. Deze strooming voerde groote steenen
mee, die in die kommen ronddraaiden en ze steeds
dieper uitholden. De steenen liggen nu nog in de
droge steenen kommen, die nog duidelijk de spc
ren van die ronddraaiende beweging dragen; bij
één kan men nog een steen zien draaien, door
water bewogen. Door de vereenigde krachten van
sterke stroomen en zware steenen, worden soms
steenrotsen zeer grillig gevormd en uitgehold. Het
ijs van deze gletscher is sedert lang gesmolten; nu
zijn slechts de rots en de steenen (gneiss of gra
niet of kalksteen) overgebleven. Deze gletscher-
tuin wordt als een „geologisch, wonder" beschouwd
en trekt altijd vele bezoekers. Op één van de
weinige mooie avonden van dezen zomer heb ik in
Luzern een feestverlichting met vuurwerk bijge
woond. In deze omgeving was zoo iets werkelijk
sprookjesachtig mooi; alles weerkaatste in het
meer en de bergen weerkaatsten alle knallen van
het vuurwerk! Vooral de verlichte brug met wa
tertoren was zeer phantastisch, evenals de vele
.salonbooten die statig kwamen aanvaren.
Over Luzern zou nog veel te zeggen zijn, doch
wij zullen nu verder gaan, want er is van andere
plaatsen ook nog wat te zeggen. Allereerst noem
ik als muzikaal mensehTribschenhet huis waar
Richard Wagner gewoond heeft en waar hij zijn
„Meistersinger" Siegfriedidylle o. a. componeerde.
Geen wonder dat hij daar door de heerlijke na
tuur geïnspireerd werd! Algemeen bekend zijn
ook de namen Rütli, Küssnacht, Altorf, Tells-
kapelle, Tellsplatte, Schillerstein, die alle in het
zwitsersclie leven de herinnering van den grooten
vrijheidsheld, Wilhelm Teil, trekken. Vele stand
beelden en schilderstukken bewijzen de groote
vereering der zwitsers voor hun vrijheidshelden
Teil en Winkelried, zelfs in ivoor en hout gesne
den als kurken en penhouders zijn zij verduur
zaamd om niet te zeggen vereeuwigd. Merkwaar
dig is voorts: Treib wegens zijn oudheid. In den
zomer zijn zeer gezocht Seelisberg en Beckenriecl.
Verder noem ik nog Fliielen, Brunnen (waartus-
schen de beroemde rotsbergen van de Axenstrasse)
Axenstein en Axenfels en het geschiedkundig
bekende Schwijz. Bij Brunnen bevinden zich de
zeer eigenaardig gevormde Mythen, wier toppen
Luzern, de Pilatus op den achtergrond, rechts tusschen de torens, de middeneeuwsche
overdekte brug.
reiken; nl. Stanserhorn, Buoehserhorn, Bürgen-
stock, Rigi en Pilatus. De beide laatst worden
liet drukst bezocht; dezen zomer echter moesten
vele reizigers hun plan opgeven, daar het weer te
ongunstig was en de toppen dikwijls geheel in wol
ken gehuld waren en dan is er geen sprake van
vergezichten over of zelfs «inzichten in de aller
naaste omgeving.
De Rigi-bahn begint bij Vitznau en de Pilatus-
bahn bij Alpnachstad; beide bergen zijn langs
verseliillende wegen te bestijgen en men kan van
verschillende plaatsen vertrekken, want in wer
kelijkheid zijn die bergen aan den voet heel breed.
l)e grootste en hoogste is de Pilatus, die 2123
meter hoog is, de Rigi is 1800, Stanserhorn 1900.
Als bewijs hoe koud het dezen zomer in Augus
tus aan den Vierwaldstadter See was, kan die
nen. dat de sneeuw zelfs op de toppen van de
lagere" bergen lag; dat was altijd een „verras
sing" als de regen ophield en 0" wolken optrok
ken; om te zien heel mooi, maar toch meer pas
send bij November of Maart dan bij Augustus.
De grootste en belangrijkste stad aan het meer
is Luzern, dat, evenals de meeste steden, te ver
deden is in een oude en een nieuwe stad. De
nieuwe is ruimer en grooter en bestaat bijna uit
sluitend uit hotels met prachtige tuinen met een
schat van bloemen, (vooral roode klimrozen) en
groote winkels, waar verleidelijk veel moois te zien
is. De oude stad echter is veel schilderachtiger
erj eigenaardigerik noem slechts de twee oude
houten bruggen, die overdekt zijn, de Spreuer-
brüeke en de Kappellbriicke; onder het dak van
deze laatste zijn driehoekige schilderijen aange-
een rossiger kleur hebben dan de begroeide lagere
gedeelten. Het uitzicht op de sneeuwbergen
Bristenstock en Urirothstock is grootsch, dit jaar
waren zij vaak verborgen in de nevelen. Er is
een prachtige rijweg langs het meer van Flüelen,
Brunnen, Gersau, Vitznau. Brunnen is een zeer
welvarend uitziende plaats met tal van groote
hotels, vele winkels en de vele omnibussen der
hotels bewijzen wel, dat er veel vreemdelingen
komen, 't Is ook een van de belangrijkste boot-
stations en ligt aan de groote Gothard-lijn en in
de bocht van 't meer, waar dat zich splitst in
twee „armen", vandaar ook het prachtige uit
zicht over twee watervlakten.
't Is een mooie wandeling van Brunnen naar
Gersau voor gewone menschen die van een ge
matigd wandeltempo houden, ongeveer 2 uur. Er
zijn nu groote werken ondernomen, ongeveer een
half uur van Brunnen, nl. groote hoeveelheden
steen worden van de rotsen verwijderd (gedeelte
lijk met dynamiet en gedeeltelijk afgehakt) en de
groote blokken steen worden door italiaansche
steenkloppers tot kleine steentjes geklopt. Die
bedrijvigheid aan den oever van 't meer en tegen
de rotsen is eigenaardig om te zien; elke arbeider
heeft een klein houten schuurtje waarin hij zit
te kloppen. Aan die afgehakte rotsen is de iaag-
vorming op vele plaatsen duidelijk te zien. De
kleur van de steenen is ook zeer verschillend. Ze
is grijs, blauwachtig, geel, bruin of rossig. Tus-
schen Brunnen en Gersau is een kleine kapel
opgericht, genaamd: „Kindliniord" ter herinne
ring aan een armen man. die daar zijn kind
tegen de rots doodsloeg omdat het anders zou
De stervende leeuw, het, beeld der trouw, bij Luzern uitgehouwen in de rots, ter eere
van de nagedachtenis van Lode wijk XVFs getrouwe Zwitsers.
verhongeren. Om het tragische van het geval weg
te nemen, is er vlak bij een „wirtliscliaft", waar
de bezoekers 't arme kind vergeten, als ze er ooit
aan gedacht hebben. De weg kronkelt zich voort
durend, zoodat er telkens een ander panorama te
zien is. Groote verscheidenheid van bloemen is
voor 't oog ook zeer aangenaam en verrassend,
vele groeien zóó hoog, dat ze niet te bereiken
zijn.
Een zeer aangenaam verblijf is Gersau, 440 M.
hoog, gelegen aan de Vierwaldstadter See, in een
bocht, en aan oost- en westzijde omgeven door de
Gersauerstock (1456 M.) en de Hochfluh (1699 MD
in 't noorden begrensd door de Rigi-Sckeidegg
(1665 M.), zoodat alleen de zuidzijde naar 't meer
open is, waardoor Gersau zich verheugt in een
zacht klimaat; in warme zomers kan 't er te warm
zijn Gersau is ook een „klimatischer Kurort
en wordt vooral in voor- en najaar druk bezocht;
sedert de laatste jaren komen er ook vele zomer
gasten, daar 't zeer gunstig gelegen is voor ver
schillende uitstapjes en grootere toeren. Het
dorp zelf ligt schilderachtig en vele huizen en
kerkjes en hotels zijn op zich zelf al eigenaardig
genoeg om op photo's en ansichten, ook buiten
Gersau en Zwitserland, bekeken te worden. Er
is o. a. een heel oud houten huis aan den oever
van 't meer, waar een meester schoenmaker ge
woond heeft en dit feit aan de volgende geslachten
bekend doet blijven door een gedicht in den voor
gevel. Een schoenmaker-poëet dus a la Hans
SachsOok het raadhuis, dat tevens post- en
telegraafkantoor is, is heel aardig, wat bouwstijl
betreft; op den voorgevel zijn eenige jaartallen
en feiten, betreffende liet huis en Gersau, vermeld,
't laatste jaartal 1907 ter herdenking van de
laatste herstellingen. Er is een mooie „Pfarr-
kirche" en eene nieuwe „Lourdeskapelle", de
laatste ligt vrij hoog en is omgeven door een
terras, vanwaar men mooi kijkje op 't meer heeft.
De huizen en huisjes zijn onregelmatig gebouwd,
elk hoekje is gebruikt en soms zijn de tusschen-
ruimten en straatjes heel grappig en geheel afwij
kend van nieuwerwetsche rechte straten, te meer
(Uiar zwitsersclie huizen verscheidene uitbouwtjes
hebben, die elkaar dan bijna raken, dus de straat
jes worden daardoor heel donker. Een voorrecht
was 't gedurende dezen natten zomer, dat de
bodem van Gersau over 't algemeen zeer poreus
is, zoodat het water gauw in den grond trekt.
Door de bizondere eigenschappen van den bodem
is er weinig stof ook. Het grootste deel der be
volking van Gersau wijdt zich aan land- en tuin
bouw; er zijn tal van boomgaarden tegen de berg
hellingen. Ook langs den grooten rijweg naar
Witznau heerlijk volgeladen appel- en pereboo-
men; op den grond lagen ladders bij de boomen,
maar de vruchten en ladders zijn daar veiliger
dan in menig ander land! Verder zijn er veel
zijdespinnerijen, de zijde-industrie is voor Gersau
en vele deelen in Zwitserland een bron van inkom
sten zwitsersclie zijde is toch ook bij ons bekenci.
Ook zijn er te Gersau veel houtzagerijen en fabrie
ken, waarbij de beeken dienst doen om machines
en raderen té bewegen. Sommige beeken hebben
een vuile geel-bruine kleur gekregen als ze in
meer uitloopen.
Het grootste hotel in Gersau is hotel Müller.
daar zijn tweemaal per week concerten; één hoorde
ik ook, in de hal; het is een mooie en toch gezel
lige plek en de muziek klinkt er heel goed. 't Is
geen klassieke muziek die men er te hooren krijgt
maar opgewekte walsen, enz. en daarbij smaakt de
middagthee of koffie best. Er is in de dorpsstraat
een „verkehrsbureau" waar men inlichtingen kan
krijgen, kaarten en photo's, enz.; tevens is er de
apotheek aan den anderen kant van de voordeur,
maar 't zijn dezelfde menschen als die de reis-
inlichtingen geven.
Vroeger heette Gersau: Gersovia; in de 11e
eeuw werd het door de Habsburgers aan het
klooster Muri geschonken; 't kwam daarna weer
aan de Habsburgers terug en in de 13e»eeuw werd
het verpand aan de edelen Von Moos. In dien tijd
was reeds de zelfstandige ontwikkeling van Ger
sau merkbaar. In 1332 werd Gersau in den bond
opgenomen; de Gersauers streden mee bij Sem-
pach, enz. Na veel wederwaardigheden en oorlo
ge r. werd Gersau eindelijk in de 19e eeuw in 1818
bij Schwijz ingedeeld en hield op een afzonderlijke
republiek te zijn. Gersau is een eenvoudig dorp,
niet voor menschen die van veel weelde houden;
behalve hotel Müller, dat 't meest uiterlijke weelde
vertoont, zijn alle hotels er eenvoudig en niet duur
en zooals de meeste zwitsersclie pensions heel
goed; dénkt u eens: in de „Hochsa.ison 15 Juli tot
September" 56 francs per dag! en alles uitste
kend. voor mensclien met eenvoudige éischen.
Daarbij dat heerlijke natuurschoon dat toch eigen
lijk onbetaalbaar is! In de bocht van 't meer bii
Gersau zijn vele visschen, en dus waren er ook nu
dagelijks tal van geduldige hengelaars. Bij moo»
weer wordt veel in roeibootjes gevaren, daar bijna
alle hotels eigen roeibootjes hebben, waarover de
gasten tegen een kleine vergoeding kunnen be
schikken. ITet aardigst lijken mij de kleine motor
booten, die vliegen zoo luchtig en vlug over 't
meer! Als 't stormde, kon 't meer ook onheilspel-
lend wild worden met witte schuimgolfjes en hoog
opspatende golven tegen de steenen kade. De
kleur verandert bij een storm ook; bij mooi helder
w.eer is ze blaiiw-groen. Volgens ééne verklaring:
tengevolge van de weerkaatsing der begroeide
bergen aan den oever; volgens een andere ver
klaring: tengevolge van vulkanische oorzaken.
Misschien is 't wel door beide oorzaken; in elk
geval is 't water zeer helder en weerspiegelt alles,
(boomen, huizen, bergen) ook het blauw des he
mels, de sterren, de maan. De diepte ben ik niet.
te weten kunnen komen, maar die heeft natuurlijk
ook invloed op veel verschijnselen aan de opper
vlakte.
Een jonge dame die voor 't eerst in Zwitserland
reisde, maakte de opmerking, dat zij in korten
tijd daar zooveel geleerd had en dat zij zóóveel
beier begreep hoe een rivier ontstaat, hoe een
bergketen er uitziet, wat de woorden „eeuwige
,.sneeuw"bergen beduiden, wat een bergpas is, wat
een „heusche" waterval is en tal van andere din
gen; nu, daarmee ben ik 't volkomen eens, want
wie wat opmerkingsgave bezit, kan van een reis
in Zwitserland heel veel leeren en zal van al 't
geziene nog lang in herinnering genieten
Voor degenen die zich verheugd hadden ook
eens het „Alpenglühen te zien, is deze zomer een
teleurstelling geweest, want daarvoor moet 't
weer en de temperatuur heel anders zijn. Heel
zelden was nu de sneeuwberg de „Kaiserstock"
van uit Gersau te zien, hij was meestal in nevelen
gehuld. Nietegenstaande ongunstig weer valt het
mij ook ditmaal weer moeilijk van dit schoone
land afscheid te nemen. Q
Wij zeggen onze vriendelijke briefschrijfster
hartelijk dank en wekken ook andere lezeressen
en lezers van ons blad op daarin iets van hunne
reisindrukken te willen mededeelen. Gedeeld ge
not is veredeld genot. Eene toezending van tekst
aan ons met een paar ietwat scherp afgedrukte
prentbriefkaarten, zal door ons en bij plaatsing
door onze lezers op lioogen prijs worden gesteld.
(Red.)
VOLKSGEZONDHEID.
Gezondheids commissie gezeteld
te Bloemendaal.
Verslag der in Augustus gehouden vergade
ring.
Voorzitter: de heer J. Muilemeister, afwe
zig de lieer C. A. C. Gunters.
Bloemendaal.
D. 550. Besloten wordt omtrent stank in
perceel Bloemendaalscheweg N°. 137c het ant
woord van B. en W. af te wachten.
D. 572. Het rapport van den deskundige
in zake den open beerput in perceel Beeklaan
N°. 10 wordt voor kennisgeving aangenomen.
D. 517. In zake diphthterie wordt voor
lezing gedaan van wat geschied is en wordt
goedgekeurd den brief betreffende wijziging
der verordening afgekondigd 19 Mei 1905.
D. 580. De verzonden brief over een inge
komen klacht van sluiten keuken wordt goed
gekeurd.
D. 119. De mededeeling deskundige om
trent drinkwater woningen achter „Patna"
wordt voor kennisgeving aangenomen.
D. 581. De mededeeling van den deskun
dige over stank in perceel Rustenburcherweg
N°. 3 wordt voor kennisgeving aangenomen.
D. 588. Omtrent road-oil wordt door den
voorzitter medegedeeld dat een monster ter
onderzoek aan het Koloniaal Museum is opge
zonden, de uitslag* zal later worden mede
gedeeld.
Haarlemmerliede c. a.
D. 568. Het ingekomen raadsbesluit om
trent de onbewoonbaar-verklaring van per
ceel Noorderweg B. N°. 345 wordt voor
kennisgeving aangenomen.
D. 569. Het ingekomen raadsbesluit om
trent de onbewoonbaar-verklaring van per
ceel Schalkwijkerweg C. N°. 8 wordt voor
kennisgeving aangenomen.
D. 570. Het ingekomen raadsbesluit om
trent de onbewoonbaar-verklaring van perceel
Schalkwijkerweg C. N°. 45 wordt voor ken
nisgeving aangenomen.
D. 571. Besloten wordt B. en W. omtrent
de vuilwaterloozing van de perceelen B. N°.
120 en 121 een advies tot het aanbrengen van
verbeteringen te zenden.
D. 573. Omtrent het bericht over drink
watergebrek wordt besloten den deskundige
een nader onderzoek te doen instellen.
D. 590. De klacht drinkwater Nic. Beets-
straat 19r wordt voor onderzoek in handen
gesteld van het deskundige lid.
Heemst e d e.
D. 558. De mededeeling van den deskun
dige omtrent liet drinkwater .van perceel
Voorweg N°. 18 wordt voor kennisgeving aan
genomen.
D. 512. De mededeeling van den deskun
dige over cle onbewoonbaar-verklaarde per
ceelen N°. 70 en 72 Binnenweg wordt voor
kennisgeving aangenomen.
D. 443. De mededeeling van den deskun
dige over de onbewoonbaar-verklaarde per
ceelen 2, 1 en 6 Achterweg wordt voor ken
nisgeving aangenomen.
1). 574. De verzonden brief omtrent het
uitbreidingsplan wordt goedgekeurd.
D. 577. Het rapport van den deskundige
in zake de riol-eering Pijlslaan wordt voor ken
nisgeving aangenomen.
