De Coi
op Ma
vroege
WAT DE AFSLUITDIJK VOOR
FRIESLAND BETEEKENT.
01
c.
VAN ISOLEMENT VERLOST.
Wees zuinig met de minuten
PEND
UIT BOEI
ZAL BE OUDE BLOEI
Het Friesche steden- en
natuurschoon
door
J. BRUINSMA te Heerenveen.
„Alle minsken binn' mijn broerren
En de hiele wrald myn thus;
Mar it bloed yn Fryske ieren
Krüpt nei Fries en Gryslan ta.
Gelderlan, sa Ijeaf en frjeonlik,
Hollan, great yn jild en rie,
'k Scoe wol graech der wenje wolie,
As der mar gjin Fryslan wie!"
Neen, lezer, ik wil hier geen pleidooi houden
voor de Friesche taal. Dat gebeurt den laatsten
tijd al zoo veelvuldig te pas en misschien ook
wel eens te onpas ,dat ik er op deze pagina niet
over behoef te spreken
Maar wel wil ik gaarne aandacht vragen voor
de Friezen en voor hun land. Dat land, waarvan
reeds in de vorige eeuw Dr. J. H. Halbertsma
in zijn boven aangehaald lied schreef dat, hoe
wel alle menschen zijn broeders waren en de
gansche wereld zijn tehuis, toch het bloed in
i
in de eerste plaats om de kostelijke producten,
welke de bodem door landbouw en veeteelt
direct en indirect zijn bewoners oplevert,
't Is voor die bewoners alleen maar te betreuren
dat door de huidige tijdsomstandigheden dat
woord kostelijk niet meer zooals vroeger syno
niem is met kostb aar. Om maar enkele voor
beelden te noemen. Is er ergens een streek in
ons land, welke het hoofóvoedsel voor het volk,
de aardappel, in betere kwaliteit oplevert dan
de zware Friesche klei Heeft niet de tuinbouw
zich in deze provincie de laatste jaren tot hoog
peil ontwikkeld, zoodat hij aan tal van inwoners
werk en brood heeft gegeven en nog veel meer
zou kunnen geven, als er niet de tegenspoed
der huidige tijden was? Ook de bloem/bollen
teelt ontwikkelde zich hier reeds en men zegt,
dat de geaardheid van de gronden in Noord-
West-Friesland niets minder geschikt is voor
deze teelt dan die in Holland's bollenstreek.
Heeft niet de Friesche. veestapel over de
gansche wereld bekendheid verworven, omdat
de Friesche boer erin geslaagd is door steeds
verder doorgevoerde veredeling zijn dieren aan
de hoogste eischen van kwaliteit en productie
te doen beantwoorden? Is niet de organisatie
van den Frieschen landbouw, in tal van opzich
ten, b.v. ook ten aanzien van den afzet van de
veeteelt- en zuivelproducten, een merkwaardig
voorbeeld van samenwerking en coöperatie?
Wie b.v. in de hoofdstad der provincie zijn be
langstelling in deze richting doet uitgaan, zal
veel ontwaren wat hem interesseert. Hp vindt
er den hartslag van het samenwerkende boeren
bedrijf, den zetel van den provincialen bond,
van de plaatselijke coöperaties, in modern ge
outilleerde en georganiseerde bedrijven.
Het Rijsterbosch in Gaasterland.
Friesche aderen naar Fries en Friesland kruipt!
„Gelderland zoo lief en vriendelijk, Holland
zoo groot in bezit en in kennis, ik zou er graag
willen wonen als.... er geen Friesland was."
Dr. Halbertsma, een van de bekende gebroe
ders uit Grouw, die in hun pennevruchten zoo
veel liefde voor het Friesch en Friesland heb
ben neergelegd, heeft daarmee zeker vertolkt,
wat met hem duizenden Friezen zoo hebben
gevoeld en nog voelen. De Friezen zijn trots
op hun land en ze mogen dat zijn. Want dat
land biedt veel schoons en merkwaardigs en
aan de bewoners ervan mag men een geheel
eigen aard en karakter toekennen, waarvan het
voor den niet-Fries ongetwijfeld de moeite
waard is er kennis van te nemen.
Daar is nu zeker gereede aanleiding toe.
Want de afsluitdijk is geopend!
En daarmee is de lang begeerde verkeers
verbinding tusschen Holland en Friesland een
voldongen feit geworden. De scheiding, vele
eeuwen geleden door do woeste golven gemaakt,
is door menschelijk vernuft en technische vaar
digheid te niet gedaan. Friesland, tot nog toe
voor vele Hollanders een vreemde provincie
wie ging er vroeger naar dat kouds, lage land
in 'thooge Noorden wordt ontsloten voor
den belangstellenden toerist. Fn omgekeerd
heeft de Fries meer en beter contact gekregen
met het andere Noordelijke deel van Neder
land.
Friesland heeft mede op den Afsluitdijk zijn
hoop op terugkeerenden bloei, op nieuwen voor
uitgang gevestigd. De nieuwe verbinding met
Holland zal gelegenheid geven tot groot en
druk verkeer en waar druk verkeer is, daar is
leven en groei en vooruitgang. We denken aan
Sneek, de nijvere tweede stad van Friesland,
die nu behalve de spoor- en bootverbinding via
Enkhuizen—Stavoren zach nieuwe mogelijk
heden ziet ontsloten tct uitbreiding van haar
belangensfeer. Daar is Bolsward, eveneens te
midden van de kostelijke, Friesche weilanden
gelegen, dat tot nu toe zich in zijn ontwikkeling
min of meer zag belemmerd door het gemis aan
een goede verkeersgelegenheid, maar dat nu
weer een kans krijgt en met beide handen die
kans wil aangrijpen. Daar is Harlingen, de be
langrijkste havenstad van Friesland. Hoe lang
reeds beeft het verlangend uitgezien naar de
totstandkoming van den afsluitdijk, omdat die
veel meer dan tot nu toe deze stad in het
groote verkeer zou opnemen. Welnu, de veelbe
geerde verbinding is gekomen en Harlingen
maakt zich gereed om zich aan te passen bij
den nieuwen toestand. De stad wordt in meer
dere mate dan vóór dezen het geval was, de
toegangspoort tot Friesland.
In Harlingen wordt de laatste maanden een
groote activiteit ontwikkeld om in velerlei op
zicht de beteekenis van de stad te vergrooten,
haar bloei te bevorderen. Zoo is er een com
missie, die actie voert voor de toestandkoming
van de spoorlijn over den Afsluitdijk, omdat
men terecht inziet, welke groote belangen voor
Harlingen bp deze spoorlijn zijn betrokken.
Maar genoeg over de groote beteekenis,
welke de Afsluitdijk voor deze en meerdere
plaatsen afzonderlijk zal blijken te hebben.
Ook voor Friesland als geheel zal dat het
geval zijn Hiervoor is opgemerkt, dat Fries
land een merkwaardig en karakteristiek land
is met eigen aard en schoonheid. Merkwaardig
Dit is alles natuurlijk hoogst interessant en
Ibealngrijk, en ten aanzien hiervan is juist de
totstandkoming van den Afsluitdijk van wel
zeer groote beteekenis Zij geeft aan Friesland
een goede gelegenheid te meer om de pro
ducten, die het heeft aan te bieden, snel en ge
makkelijk te vervoeren.
Maar de toerist, de vacantiemensch, de be
langstellende vreemdeling vinden ook ander
karakteristieks in het land der Friezen. En
daarvan wil ik nu eens gaan vertellen. Wie
houdt van merkwaardig stedenschoon dat her
innert aan lang vervlogen tijden en als het ware
gehuld is in een geheimzinnig waas van een
mystiek verleden, hij kan het in Friesland vin
den. Er zijn stadjes, die in vroeger eeuwen be
langrijke steden waren en welker uiterlijk daar
van nog zoo veel vertelt. Wel zeer karakte
ristieke voorbeelden zijn de stadjes Sloten en
Hindeloopen. Beide klein van omvang en met
gering inwonertal, maar beide met veel schoons
van voorheen. Als ge Sloten wilt leeren kennen,
moet ge niet volstaan met er per auto door te
trekken en dan alleen de opmerking te maken
dat enkele hoofdstraten er zoo nauw zijn, zóó
nauw, dat het hier en daar niet mogelijk is
andere voertuigen te passeeren. Sloten verdient
het, dat ge uitstapt en zijn mooie, oude ge
vels bekijkt, dat ge de stad rondwandelt
wat in slechts weinig tijd kan geschieden
I
en de beide schilderachtige steenen boogbrug
gen bewondert. In het stadhuis is veel bewaard
gebleven, dat men den belangstellende gaarne
zal toonen.
Hindeloopen, oud visschersplaatsje, dat thans
graag de allures van een Ibadplaats aanneemt,
en fiat ook werkelijk der. badgasten een rustig
en aangenaam verblijf biedt, heeft al evenzeer
zijn karakteristieke eigenschappen. De bevol
king heeft er haar eigen dialect, dat voor den
gewonen Fries moeilijk verstaanbaar is, en in
vroeger tijd had zp haar schilderachtige, kleu
rige kleederdrachten, die nu niet meer in het
dagelpksch leven, maar alleen bij bijzondere
gelegenheden gedragen worden. In tal van Him
delooper families wordt nog deze kleeding
trouw bewaard en de Hidde Nijland-stichtimg,
het interessante Hindelooper museum, toont
veel van deze oud-Hindelooper schoonheid, ook
in ander opzicht, zooals van de eigen Hindeloo
per meubelindustrie^ welke vele bewonderaars
heeft. Merkwaardig is in het stadje nog de
oude, hooge, scheefgezakte toren, die als een
trouwe wachter aan den dijk staat, ver in
rond zichtbaar over de golven van de voor
malige Zuiderzee en over de lage landen in den
omtrek.
Doch ook de andere van de elf steden van
Friesland zpn de belangstelling van den toerist
in velerlei opzichten waard. Voorbeelden van
architectonische schoonheid uit vroeger eeu
wen zijn de beroemde stadhuizen van Bols
ward en Franeker. Wie in Friesland komt,
moet verder in Sneek de Waterpoort zien, dat
geheel eenige bouwwerk van over de drie hon
derd jaar oud en dat bij de slechting van
de oude stadswallen in "c midden van de vorige
eeuw door het toenmalige stadsbestuur is ge
spaard. Voor welk besluit men ongetwijfeld
thans nog erkentelijk zal zijn.
Naast deze Waterpoort vraagt in Sneek het
fraaie, stadhuis de aandacht, gebouwd in de
tweede helft van de achttiende eeuw, waar vele
merkwaardige historische voorwerpen bewaard
worden.
Van Bolsward noemde ik reeds het stadhuis,
gebouwd in 16131617, dat in de eerste plaats
om zpn fraai uiterlijk, maar ook om belang
wekkende détails van binnen de aandacht
vraagt. Men vindt in dit stadje verder nog een
paar interessante oude kerkgebouwen, de St.
Martinikerk, gebouwd in de 15e eeuw, en de
Broerekerk uit de 13e eeuw.
Als we meer gebouwen en merkwaardig
heden van historische beteekenis in Friesland
zullen opnoemen, dan komen b.v. in Franeker
naast het stadhuis, in aanmerking het stedelijk
museum en het beroemde Planetarium van
Eise Eisinga, den eenvoudigen wiskunstigen
wolkammer.
Natuurlijk is ook in Leeuwarden, de hoofd
stad der provincie, veel bewaard gebleven uit
vroeger tijden. In de eerste plaats is er het
Friesch museum, het belangrijkste museum
van de geheele provincie, waarin een groot
aantal kunstschatten en oudheden, benevens
vele historische voorwerpen van allerlei aard
bijeen zijn verzameld. Vooral ook uit de afge
graven Friesche terpen hebben vele voorwer
pen die herinneren aan het dagelijksch leven
van de Friesche voorvaderen, in dit museum
een veilige en doelmatige bewaarplaats ver
kregen. Op museumgebied is er nog meer in
Leeuwarden: het Museum voor Indonesische en
Chineesche kunst en het Friesch Natuurhisto
risch Museum, welker namen reeds voldoende
aanduiden, wat men er kan vinden; de Pier
Pandertempel, waarin een aantal der kostelijk
ste scheppingen van den Frieschen beeldhou
wer Pier Pander is geplaatst.
De Oldehove, niet de hoogste, maar wel de
oudste toren van Leeuwarden, kan per lift al
heel gemakkelijk worden bestegen en biedt dan
van den top den bezoeker een fraai uitzicht
over de stad en wijde omgeving, bij helder weer
zelfs over oen groot deel van Friesland.
Bezienswaardige gebouwen zijn verder de
Groote of Jacobijner Kerk, met de graven der
Friesche stadhouders, de Kanselarij, voormalige
zetel van het Hof van Friesland, thans Rijks
archief en Provinciale Bibliotheek, de R.K.
Bonifaciuskerk, het Paleis van Justitie, de
Oude Waag, enz.
Ook in andere plaatsen van de provincie zijn
nog bezienswaardigheden in overvloed.
Het natuurschoon van Friesland.
Wanneer we nu gaan spreken over het na
tuurschoon van Friesland, dan mogen we zeg
gen, dat deze provincie den natuurminnaar veel
bekoorlijks biedt in groote verscheidenheid.
Het Friesche landschap heeft de laatste jaren
enthousiaste bewonderaars getrokken en steeds
meerderen komen van de schoonheid ervan ge
nieten.
In geen enkele provincie van ons land is een
zoo uitgestrekt merengebied en nergens vindt
men dan ook zoo'n prachtige gelegenheid om
op de wijde wateren zich over te geven aan de
De Oldehove te Leeuwarden.
genoegens van zeilen en varen. De wonder
mooie boeken van den Wargaster predikant De
Stoppelaar, waarin zoo talrijke kleurige en
levendige tafereeltjes worden beschreven, heb
ben hun inspiratie gevonden in het Friesche
waterland, met zijn wuivende rietpluimen en
forsche „pompebledden" met de roodbedakte
boerenwoningen en de met donker boomengroen
omzoomde weilanden, met de wijde watervlakte
vol schuimende golvenkoppen of de vredige
avondstilte, waarbij de ondergaande zon dui
zenden schitterlichtjes toovert op het kalbbe-
lende meer.
Meermalen zijn er in dit waterland dagen
van bijzonder gebeuren, hoogtijdagen van de
Friesche watersport, n.l. als er zeilwedstrijden
plaats hebben,b.v.. op het Grouwster Pikmeer
of op het Sneèker' Meer, die hiervoor wel de
meest bekendste plaatsen zijn. Wie dan ziet,
hoe een frissche koelte de blanke zeilen bolt van
de honderden grootere en kleinere zeilers, hoe
tal van motorbooten in snelle vaart de wateren
doorkruisen en groote stoombooten vol van
vroolijke feestgangers statig komen aandrijven,
terwijl de zon de plaats van het waterfeest in
gouden gloed zet, die aanschouwt Friesland
op z'n schoonst en zal zich niet verwonderen,
nat zoovele duizenden van dit-schoone willen
mee genieten.
Maar ook heeft Friesland schoonheid van an
deren aard. Het mag zich beroemen op het
bezit van fraaie bosschen en wijde heidevelden,
die niet onderdoen voor wat elders in ons land
in dit opzicht is te vinden. Al is dan de opper
vlakte aan heide vooral in de laatste kwart
eeuw tengevolge van de ontginningen heel wat
ingeslonken, het Oosten en Zuid-Oosten der
provincie bezitten nog voldoende heide om
den bezoeker te imponeeren. En voorts zijn er
de vele uitgestrekte complexen bosschen. Deze
vindt men b.v. in de omgeving van Wijnje-
terp, Olterterp, en Beetsterzwaag, waar vroe
ger tal van Friesche adellijke families hun
landhuizen stichtten; in het niet ver vandaar
gelegen Bakkeveen, nabij de drieprovinciën-
grens: in de omgeving van het hoogste punt
van Friesland: te Appelscha, waar de Friezen
hun eigen volkssanatorium hebben gebouwd en
waar dichte dennenbosschen afwisselen met de
bekende zandduinen: in het overbekende bij
Heerenveen gelegen Oranjewoud, stichting van
Prinses Albertine Agnes van Oranje, dochter
van Prins Frederik Hendrik, waar anderhalve
eeuw de telgen van ons vorstenhuis hun zomer
verblijf hadden en dat tegenwoordig een steeds
meer gezocht vaeantieoord wordt: tenslotte
in het eveneens veel genoemde en veel ge
roemde Gaasterland, een hooggelegen streek in
den Zuid-West hoek aan de voormalige Zui
derzee, waar de Friezen geen dijk behoefden te
leggen om het zeewater te keeren. Een fraai
en vredig oord Is dit Gaasterland, ook reeds
door menig vacantieganger gewaardeerd, om
dat het hem de veelbegeerde rust schonk en
hem tegelijk van vele ideale plekjes natuur
schoon deed genieten.
Zeker ,er zijn nog meer plaatsen in Fries
land, die er bekoorlijk uitzien. Het is de afsluit
dijk, welke deze gelegenheid, meer dan ze tot
heden bestond, heeft geschapen, en die daar
door zeker in de toekomst er toe zal meewer
ken, dat tusschen de verschillende deelen van
ons kleine landje een hechter band zal komen,
een band van beter kennen en begrijpen en
waardeeren.
Overleg,
de kern van een juiste huishouding!
Een goede werkverdeeling verschaft
meer tijd voor man en kinderen.
door
TINE BREEBAART.
Op de Friesche Meren (Zeilen op de Wijde Ee)
Indien een huisvrouw hare dagelijksche bezig
heden van dag tot dag indeelt, dan zal zij hier
door aangenamer, maar ook rustiger werken; en
tevens vroeger klaar zijn dan anders.
Niet alleen in het gezin met een dienstbode,
doch ook daar. waar minder hulp aanwezig is,
moet aan 'n regelmatig werken streng de hand
worden gehouden en volgens een rooster ge
werkt worden.
In de eerste plaats moeten de dagelijksche,
steeds terugkeerende bezigheden in vaste volg
orde gedaan wonden, terwijl men er rekening
mede moet houden liefst op de beneden verdie
ping bezig te zijn op die uren, dat melkboer,
bakker, groentenboer enz. komen en het zoo
zien te schikken met de leveranciers, dat zij
allen bijna zooveel mogelijk tegelijk komen.
In een gezin waar geen hulp aanwezig is, kan
des avonds tevoren de ontbijttafel gedekt wor
den, zoodat de huisvrouw, dan slechts thee be
hoeft te zetten en brood te snijden.
Wordt er nu pap gegeten aan het ontbijt, dan
is deze daags tevoren gekookt en behoeft slechts
even opgewarmd te worden. Nooöig is dit laatste
niet meer, daar de vlugkokende havermout in
minder dan geen tijd klaar is.
Indien men nu rekent, dat om half negen
man en kinderen vertrokken zijn, dan moet het
eerste werk zijn bedden afhalen, waschtafels
schoonmaken en eventueel achtergelaten klee-
dingsstukken opruimen.
Zijn de kinderen grooter, dan moet er streng
de hand aan worden gehouden, dat zij zelf voor
het afhalen van hun bed zorgen en alles oprui
men wat noodig is.
Het eerste werk is nu, de dagelijksche beurt
van de huiskamer, daarna volgen slaapkamers,
gangen trappen en keuken vegen en stof afne-
nemen, groenten schoonmaken en aardappelen
schillen.
Is ae groote wasch aan huis, dan wordt deze
's Maandags in soda-water gezet en Dinsdags
gewasschen, hetzelfde geldt voor de kleine wasch,
terwijl dan tevens om beurten een slaapkamer
gedaan kan worden.
Woensdags woon- of zitkamer extra, Donder
dags strijken, Vrijdags gang, trappen en keuken
een extra beurt, terwijl de Zaterdag zooveel
mogelijk vrijgemaakt moet worden en tevens
de voorbereidingen van het middagmaal voor
's Zondags gemaakt wordt.
Zaterdagmiddag moet ook voor de huisvrouw
zooveel mogelijk een vrije middag zijn, die aan
man en kinderen gewijd moet worden.
Wij hebben in groote trekken een idee voor
een werkverdeeling aangegeven, die echter ge
heel afhangt van de grootte van het huis en de
beschikbare hulp, doch de huisvrouw zelve moet
deze naai- eigen behoeften aanvullen of veran
deren.
Zeker is, dat door een rationeele werkwijze
zeer veel tijd gespaard kan worden door vele
huisvrouwen, die tevens op nuttiger en aange
namer wijze besteed kan worden, dan in doelloos
versnipperen van arbeidskracht, waarmede nie-
nand gebaat ia g. o. m. s,
Belas*
Telet.
No. r
J VT
DOE
biiiy
Hierboven vindt r
knipsels uit adverten
van 1 September he
Zooals wij de vorig
zet is het nu tie kuns
advertentie bovenst
hooren. Daartoe moe
opgeplakt en daar a
advertentie het uitkn
Elke serie dient aj
met vermelding van
waarin de advertent
De volgende week
serie uitknipsels uit
nummer van deze v
zoo voort, totdat h
blad van 6 Ocober t
NIEUW
EDUA
SPAD
Leidsc
ing. f
De invloed van de
i de onze is, schoon ou
kenis geweest. In i
kingen noemde ik
bertus van Bosch. I
Nederlandsche verta
Quichotte in het lie
schreef Nicolaas He
burg introduceerde I
tische comedle. Dit j
eeuw.
Pas in onze dage:
beroemde Castiliaansi
Blasco Hanez onder
moet zeker Zama
worden.
Het is een weinig
schrijver ons geeft 1
bevolking. Hard, ges]
opvliegend, bijgeloovii
lijk, zoo schildert hij
van den Spaanschen
die hem voedt.
Spade en Dolk zijn
en de haat van Ma
zijn akker, die voor
is, wier nooden hij
Vervult. Haat tegen
gezin, de andere eisc
iders geaard zijn
willen erkeni
moeten botsen en tw-
giftige haat. Kain
lende gezinnen beeld
lorre, doodsche dor]
ulking, zijn enkele
apotheker Don Di
fen en menschen dc
'e aard van den Ca
len schrijver zelf.
Met Spade en Do
tet epos van de boen
•viest beeld overigens
landbouwer voor zij
Itreuvels' Vlaschaan
